[३१]

श्री भगवान् म्हणाले

फिरूनि सांगतो ऐक वाक्य उत्तम मी तुज ।
राखसी श्रवणी गोडी तुझे मी हित इच्छितो ॥ १ ॥

न देव जाणती माझा प्रभाव न महर्षि हि ।
सर्वथा मी चि देवांचे महर्षींचे हि मूळ की ॥ २ ॥

ओळखे जो अ-जन्मा मी स्वयं-भू विश्व-चालक ।
निर्मोह तो मनुष्यांत सुटला पातकांतुनी ॥ ३ ॥

बुद्धि निर्मोहता ज्ञान सत्यता शम निग्रह ।
जन्म नाश सुखे दुःखे लाभालाभ भयाभय ॥ ४ ॥

तप दातृत्व संतोष अहिंसा समता क्षमा ।
माझ्या चि पासुनी भूती भाव हे वेगवेगळे ॥ ५ ॥

महर्षि सात पूर्वीचे चौघे मनु तसे चि ते ।
माझे संकल्पिले भाव ज्यांची लोकात ही प्रजा ॥ ६ ॥

हा योग-युक्त विचार माझा जो नीट ओळखे ।
त्यास निष्कंप तो योग लाभे ह्यांत न संशय ॥ ७ ॥

सर्वांचे मूळ माझ्यात प्रेरणा मजपासुनी ।
हे ओळखूनि भक्तीने जाणते भजती मज ॥ ८ ॥

चित्ते प्राणे जसे मी चि एकमेकांस बोधिती ।
भरूनि कीर्तने माझ्या ते आनंदात खेळती ॥ ९ ॥

असे जे रंगले नित्य भजती प्रीती-पूर्वक ।
त्यांस मी भेटवी माते देउनी बुद्धि-योग तो ॥ १० ॥

करूनि करुणा त्यांची हृदयी राहुनी स्वये।
तेजस्वी ज्ञान-दीपाने अज्ञान-तम घालवी ॥ ११ ॥

[३२]

अर्जुन म्हणाला

पवित्र तू पर-ब्रह्म थोर ते मोक्ष-धाम तू ।
आत्मा नित्य अ-जन्मा तू विभु देवादि दिव्य तू ॥ १२ ॥

ऋषि एक-मुखे गाती तसे असित देवल ।
व्यास नारद देवर्षि तू हि आपण सांगसी ॥ १३ ॥

मानितो सत्य हे सारे स्वये जे सांगसी मज ।
देव दानव कोणी हि तुझे रूप न जाणती ॥ १४ ॥

जाणसी ते तुझे तू चि प्रत्यक्ष पुरुषोत्तमा ।
देव-देवा जगन्नाथा भूतेशा भूत-भावना ॥ १५ ॥

विभूति आपुल्या दिव्य मज निःशेष सांग तू ।
ज्यांनी हे विश्व तू सारे राहिलास भरूनिया ॥ १६ ॥

योगेश्वरा कसे जाणू चिंतनी चिंतनी तुज ।
कोण्या कोण्या स्वरूपात करावे ध्यान मी तुझे ॥ १७ ॥

त्या विभूती तसा योग आपुला तो सविस्तर ।
पुन्हा सांग नव्हे तृप्ति सेविता वचनामृत ॥ १८ ॥

श्री भगवान् म्हणाले

बरे मी सांगतो दिव्य मुख्य मुख्य चि त्या तुज ।
माझा विभूति-विस्तार न संपे चि कुठे कधी ॥ १९ ॥

राहतो आत्मरूपाने सर्वांच्या हृदयात मी ।
भूत-मात्रास मी मूळ मध्य मी मी चि शेवट ॥ २० ॥

आदित्यांत महा-विष्णु ज्यातिष्मंतांत सूर्य मी ।
मरीचि मुख्य वाञंत मी नक्षत्रांत चंद्रमा ॥ २१ ॥

मी साम-वेद वेदांत असे देवांत इंद्र मी ।
चेतना मी चि भूतांत मन ते इ.द्रियांत मी ॥ २२ ॥

कुबेर यक्ष-रक्षांत मी रुद्रांत सदाशिव ।
वसूंत मी असे अग्नि असे उंचांत मेरू मी ॥ २३ ॥

पुरोहितांत तू जाण मुख्य तो मी बृहस्पति ।
सेनानींत तसा स्कंद जल-राशींत सागर ॥ २४ ॥

मी एकाक्षर वाणींत महर्षींत असे भृगु ।
जप मी सर्व यज्ञांत मी स्थिरांत हिमालय ॥ २५ ॥

सर्व वृक्षांत अश्वत्थ मी देवर्षींत नारद ।
मी चित्ररथ गंधर्वीं सिद्धि कपिल मी मुनि ॥ २६ ॥

अश्वीं उचैःश्रवा जो मी निघालो अमृतांतुनि ।
ऐरावत गजेंद्रांत मी नरांत नराधिप ॥ २७ ॥

मी काम-धेनु गाईंत आयुधीं वज्र मी असे ।
उत्पत्ति-हेतु मी काम मी सर्पोत्तम वासुकि ॥ २८ ॥

नागांत शेष मी थोर जळी वरुण-देवता ।
पितरीं अर्यमा तो मी ओढणारांत मी यम ॥ २९ ॥

असे दैत्यांत प्रल्हाद मोजणारांत काळ मी ।
श्वापदांत असे सिंह पक्षांत खग-राज मी ॥ ३० ॥

वेगवंतांत मी वायु शस्त्र-वीरांत राम मी ।
मत्स्यांत मी असे नक्र नदी गंगा नद्यांत मी ॥ ३१ ॥

सृष्टीचे मी असे मूळ मुख मी ओघ तो हि मी ।
विद्यांत आत्म-विद्या मी वक्तांचा तत्त्व-वाद मी ॥ ३२ ॥

समासांत असे द्वंद्व अक्षरांत अकार मी ।
मी चि अक्षय तो काळ विश्व-कर्ता विराट् स्वये ॥ ३३ ॥

सर्व-नाशक मी मृत्यु होणारा जन्म मी असे ।
वाणी श्री कीर्ति नारींत क्षमा मेधा धृति स्मृति ॥ ३४ ॥

सामांत मी बृहत्-साम गायत्री मंत्र-सार मी ।
मी मार्गशीर्ष मासांत ऋतूंत फुलला ऋतु ॥ ३५ ॥

द्यूत मी छळणारांचे तेजस्यांतील तेज मी ।
सत्त्व मी सात्त्विकांतील जय मी आणि निश्चय ॥ ३६ ॥

मी वासुदेव वृष्णींत पांडवांत धनंजय ।
मुनींत मुनि मी व्यास कवींत उशना कवि ॥ ३७ ॥

दंड मी दमवंतांचा विजयेच्छूंस धर्म मी ।
गूढांत मौन मी थोर ज्ञात्यांचे ज्ञान मी असे ॥ ३८ ॥

माझ्या विण नसे काही लेश-मात्र चराचरी ।
तसे चि सर्व भूतांचे बीज जे ते हि जाण मी ॥ ३९ ॥

माझ्या दिव्य विभूतींस नसे अंत कुठे चि तो ॥ ४० ॥
तरी विभूति-विस्तार हा मी थोड्यांत बोलिलो ।

विभूति-युक्त जी वस्तु लक्ष्मीवंत उदात्त वा ।
माझ्या चि किरणातूनि निघाली जाण ती असे ॥ ४१ ॥

अथवा काय हे फार जाणूनि करिशील तू ।
एकांशे विश्व हे सारे व्यापूनि उरलो चि मी ॥ ४२ ॥

अध्याय दहावा संपूर्ण