सृजन - सर्जन यांपैकी कोणता शब्द बरोबर ?
निर्मिती (creation) या अर्थाने असलेला 'सर्जन' हा शब्द अलीकडे बरेचदा "सृजन' असा लिहिला-बोलला जातो. या दोन शब्दांपैकी कोणता शब्द बरोबर ही शंका कित्येकांच्या मनात असते. यांपैकी 'सर्जन' हा शब्द व्याकरणदृष्ट्या बरोबर आहे. मूळ धातू सृज्‌ (सकर्मक क्रियापद, सहावा गण, परस्मैपद. अर्थ : उत्पन्न करणे, निर्माण करणे.) सृज्‌ पासून सिद्ध झालेल्या सर्ज्‌ या आख्याताला प्रत्यय लागून त्याची रूपे सिद्ध होतात. उत्सर्जन, विसर्जन ही अशीच आपल्याला नित्य परिचयाची असलेली रूपे होत. (इथे सृज्‌ > सर्ज्‌ ला अनुक्रमे उत्‌ आणि वि हे उपसर्ग लागले आहेत.) तर्पण, आकर्षण, सर्प हे असे आणखी काही शब्द. हे शब्दही तृप्‌, आ + कृष्‌, सृ या धातूंपासून सिद्ध झालेले आहेत.
हे सर्व शब्द आपल्या भाषेत सुखाने रुळलेले असताना एकट्या "सर्जन' बद्दलच 'सृजन' की 'सर्जन' अशी शंका का यावी ? तर, मला वाटतं - (हे मात्र गमतीनं) इंग्रजीत शल्यविशारदासाठी "सर्जन' हा शब्द आहे. मराठीत आपण 'शल्यविशारद' न म्हणता सर्रास 'सर्जन'च म्हणतो. मग गल्लत नको म्हणून तर मूळ सर्जन (निर्मिती) शब्द 'सृजन' झाला नसेल ना - 'कृपण', 'पृथक'च्या धर्तीवर ?
माझ्या एका परिचितांच्या मुलाचं नाव त्यांनी ठेवलंय 'सृजन'. पण वास्तविक 'सर्जन' हा शब्द व्याकरणदृष्ट्या अचूक हे कळल्यावर ते म्हणाले, "अरे! आता काय करायचं?'' मी म्हणाले, "काही नाही. त्याला वैद्यकीय शाखेला जाऊ द्या. तो शल्यविशारद झाला की झालाच सर्जन.''
- विजया देव