आठवणीतल्या कवितांमध्ये 'प्रमाण' नावाची ही एक सुंदर कविता आहे. जीवनात संतुलन राखण्याचा एवढा मोलाचा उपदेश या 'कृष्णाजी नारायण आठल्ये' यांच्या कवितेव्यतिरिक्त फक्त 'दासबोधा' तच सापडू शकतो. ही मूळ कविता २० कडव्यांची आहे.

प्रमाण

अति कोपता कार्य जाते लयाला ।
अति नम्रता पात्र होते भयाला ॥
अति काम ते कोणतेही नसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ १ ॥

अति लोभ आणी जगा नित्य लाज ।
अति त्याग तो रोकडा मृत्यू आज ॥
सदा तृप्त नेमस्त सर्वां दिसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ २ ॥

अति मोह हा दुःख शोकासी मूळ ।
अति काळजी टाकणे हेही खुळ ॥
सदा चित्त हे सद्विचारे कसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ ३ ॥

अति ज्ञान अभ्यासिल्या क्षीण काया ।
अति खेळणे हा भिकेचाची पाया ॥
न कष्टाविणे त्वा रिकामे बसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ ४ ॥

अति दान ते ही प्रपंचात छिद्र ।
अति हीन कार्पण्य मोठे दरिद्र ॥
बरे कोणते ते मनाला पुसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ ५ ॥

अति भोजने रोग येतो घराला ।
उपासे अति कष्ट होती नराला ॥
फुका सांग देवावरी का रुसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ ६ ॥

अति स्नेह तेथे अवज्ञा उदंड ।
अति द्वेष भूलोकीचे पंककुंड ॥
अति मत्सरे त्वां कशाला कुसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ ७ ॥

अति आळशी वाचुनी प्रेतरूप ।
अति झोप घे तोही त्याचाची भूप ॥
सदा सत्कृतीमाजी आत्मा विसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ ८ ॥

अति द्रव्य ही जोडिते पापरास ।
अति घेर दारिद्र्य तो पंकवास ॥
धने वैभवे त्वां न केव्हा फसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ ९ ॥

अति भाषणे वीटती बुद्धिवंत ।
अति मौन मूर्खत्व ते मूर्तिमंत ॥
खरे तत्त्व ते अल्पशब्दे ठसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ १० ॥

अति वाद घेता दुरावेल सत्य ।
अति 'हो' स 'हो' बोलणे नीच कृत्य ॥
विचारे तुवा ज्ञानमार्गी घुसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ ११ ॥

अति औषधे वाढवितात रोग ।
उपेक्षा अति आणिते सर्व भोग ॥
हिताच्या उपायास का आळसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ १२ ॥

अति दाट वस्तीत नाना उपाधी ।
अति शून्य रानात औदास्य बाधी ॥
लघुग्राम पाहोनी तेथे वसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ १३ ॥

अति शोक तो देतसे दुःखवृद्धी ।
अति मानितो हर्ष तो क्षुद्रबुद्धी ॥
ललाटाक्षरा सांग कोणी पुसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ १४ ॥

अति भूषणे मार्ग तो संकटाचा ।
अति थाट तो वेष होतो नटाचा ।।
रहावे असे की न कोणी हसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ १५ ॥

स्तुतीला अति बोलती श्वानवृत्ती ।
अति लोकनिंदा करी दुष्ट चित्ती ॥
न कोणा उगे शब्दस्पर्शे डसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ १६ ॥

अति भांडणे नाश तो यादवांचा ।
हठाने अति वंश ना कौरवांचा ॥
कराया अति हे न कोणी वसावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ १७ ॥

अति गोड खाणे नसे रोज इष्ट ।
कदन्ने अति सेवणे हे कनिष्ट ॥
असोनी गहू व्यर्थ खावे न सावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ १८ ॥

जुन्याचे अति भक्त ते हट्टवादी ।
नव्याचे अति लाडके शुद्ध नादी ॥
खरे सार शोधोनिया नित्य घ्यावे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ १९ ॥

सदा पद्य घोकोनिया शीण येतो ।
सदा गद्य वाचोनिया त्रास होतो ॥
कधी हे कधी ते ही वाचित जवे ।
प्रमाणामधे सर्व काही असावे ॥ २० ॥