जेंव्हा एखादी व्यक्ती वस्त्रप्रावरणे करीत असते, तेंव्हा तिने अंगात शर्ट घातला, गळ्यात मफलर घातला, बोटात अंगठी घातली, पायात बूट घातले असे आपण म्हणतो. असे म्हणताना ती व्यक्ती हा बोलण्याचा रोख असतो. (शर्ट, मफलर, अंगठी व बूट नव्हे)
जेंव्हा ती व्यक्ती ह्या वस्तू परिधान करते, तेंव्हा त्या त्या वस्तूं'त' तिचे निरनिराळे अवयव जरी 'जात' असले, तरी ते तिथे जखडून पडत नाहीत तर ते त्या व्यक्तीबरोबरच कायम असतात. म्हणजे अंततः अवयव स्थान बदलत नाहीत तर त्या त्या वस्तू कपाटातील किंवा फडताळातील त्यांचे मूळ स्थान सोडून त्या अवयवांच्यावर नव्याने स्थानापन्न होतात. म्हणजे आता अवयव हे स्थान तर वस्तू ह्या स्थापित होतात. अशा प्रसंगी स्थानदर्शक शब्द - शब्दयोगी अव्यये किंवा विभक्ती प्रत्यय - वापरायचे ते स्थानाच्या संदर्भात, स्थापिताच्या नव्हे. त्यामुळे शर्टा'त' अंग, मफलरा'त' गळा, अंगठी'त' बोट, बुटा'त' पाय असे म्हणणे योग्य नाही.
आता ह्या वस्तूंचे स्थान दर्शवताना कसे दाखवायचे? उपाय एक - भोवती, वर अशी स्थानदर्शक शब्दयोगी अव्यये. (अंगावर शर्ट, गळ्याभोवती मफलर इत्यादी) किंवा दोन - सप्तमीचा विभक्ती प्रत्यय (त, ई, आं) (शर्टात अंग, गळ्यात मफलर, बोटात अंगठी, पायात बूट... असे) इथे सप्तमीच्या 'त' ह्या प्रत्ययाचा केवळ 'आतमध्ये' इतका संकुचित अर्थ न घेता 'काहीतरी स्थानदर्शक प्रत्यय' असा विस्तृत अर्थ घ्यायला हवा.
दोर्‍या'त' मणी किंवा फुले ओवतानाही हेच होते. फुले, मणी दोर्‍या'भोवती' स्थानापन्न होतात. तेथेसुद्धा 'त' चा अर्थ विस्तृतपणे 'भोवती' असा काहीतरी 'स्थानदर्शक' घ्यायला हवा.
परंतु जर प्रसंगाचा संदर्भ बदलला तर हाच युक्तिवाद उलट दिशेने करता येतो.
कसा ते बघा.
समजा ती व्यक्ती बूट विकत घ्यायला दुकानात गेली, तर तेथे बूट विषय आहेत त्यामुळे विक्रेता 'हं, आता (बुटात) पाय घाला', असे म्हणाला तर ते योग्य होईल. कारण तेथे बूट हा बोलण्याचा रोख आहे आणि पायाने आपले स्थान (बुटाच्या चाचणीसाठी) किंचित काळ बदलणे अपेक्षित आहे.
त्यामुळे, व्यक्ती वस्त्रप्रावरणे करीत असताना 'अंगात शर्ट घालणे' असे म्हणणेच योग्य आहे, 'शर्टात अंग घालणे' असे म्हणणे योग्य नाही, असे माझे म्हणणे आहे.
कळावे.