भाग - ५ मध्ये निरवानिरव करताना कोल्हटकरांनी असे म्हटले आहे की भारतीयांमध्ये गुण आहेत या गुणांचा राष्ट्रीय गुण म्हणून काही उपयोग नाही. त्याआधी त्यांनी इतरही सत्यनिष्ठेसारखे गुण आमच्यात नाहीत हे इंग्रजांची मोठी रेघ काढून अधोरेखित केले आहे. त्याविषयी मनोगतावर पुरेसा संवाद चालूच आहे. मला असे वाटते की सत्यप्रियता हा गुणही भारतीयांच्या वर उल्लेख केलेल्या काटकसरपणा, वैवाहिक कर्तव्यनिष्ठा आदी गुणांच्याच माळेत जाउन वसतो.

असो... सकारात्मक दृष्टीकोनातून चर्चा पुढे चालू ठेवण्याच्या हेतूने कोणते गुण राष्ट्रीय हिताच्या दृष्टीने हिताचे आहेत हे पहावयाचे झाले तर खालील ३ प्रमुख गोष्टी सुचतात... नव्हे तर जगाने मान्य केलेल्या आहेत.

• वादविवाद घालणे हे आमच्या रक्तात भिनलेले आहे. लोकशाही फुलण्यासाठी -- केवळ भारतात नव्हे तर कोठेही -- सर्वात आवश्यक गुण जर कोणता असेल तर तो हाच! हे समाजशास्त्र, राज्यशास्त्र यांच्या अभ्यासाने पुराव्यासह सिद्ध केले आहे.
  हा गुण एका रात्रीत भारतीयांमध्ये आलेला नाही. भारतात लोकशाही तगली त्याचे मोठे श्रेय ह्या सद्गुणास द्यावे लागेल.
• सहिष्णुता हा राष्ट्रीय सद्गुणाची भारतभूमी ही खाण आहे हे कितीही युक्तिवाद केला तरी शत्रूसही खोडून काढता येणार नाही. सहिष्णुताच्या पायाशिवाय कोणता राष्ट्रीय मनोरा उभा राहणे शक्य आहे काय?
• राजकीय पातळीवर महिलांचा निर्णयप्रक्रियेत सहभागाबाबत भारताला सद्गुण शिकवावेत अशी परिस्थिती नाही. सकारात्मक बोलणे चालू ठेवण्याचा हेतू असल्याने फक्त इतकेच नमूद करतो की १९२५ मध्ये काँग्रेसच्या अध्यक्षपद सरोजिनी नायडूंकडे होते. इंग्लंडमध्ये महत्वाच्या राजकीय पक्षाचे अध्यक्षपद महिलेकडे येण्यास त्यानंतर अर्धशतक उलटावे लागले.

इतरही यादी वाढविता येइल, मात्र वरील गोष्टींचा त्यांत सिंहाचा वाटा असेल हे नक्की.

कोल्हटकरांनी खोडसाळ लिखाण केले, किंवा दबावाखाली केले हे म्हणणे कलहास कारण होउ शकते. म्हणून तशी शक्यता वादासाठी बाजूस ठेउ या. मात्र ते केले तर दुसरी शक्यता उरते की हा राष्ट्रीय गुण, येथील समाज ह्या साऱ्यांची सांगड घालण्याचा प्रयत्न ह्या महान लेखकाच्या बराचसा आवाक्याबाहेर गेलेला आहे. हे ही नाकारणे मात्र अवघड होउन बसते.