धर्मांचा विचार केल्यास ख्रिश्चन धर्मांधता ही पाश्चात्य जगातून कमी होत आहे व मानवी मूल्ये हे धर्मापेक्षा महत्वाची ही विचारसरणी वाढत आहे.

अमेरिका (संयुक्त संस्थाने) हा पाश्चात्य जगाचाच एक भाग आहे अशी एक भाबडी समजूत होती. पण इथे (विशेषतः दक्षिणी राज्यांत) याउलट प्रकार दिसून येतो. राजकारणातसुद्धा याचा प्रादुर्भाव म्हणावा इतका प्रभाव जाणवतो. ('सेपरेशन ऑफ चर्च अँड स्टेट' हे तत्त्व कागदोपत्री लागू असले तरी प्रत्यक्षात धर्म राजकारणात लुडबूड करतोच.) अटलांटानजीकच्या कॉब कौंटीत सार्वजनिक (सरकारी) शाळांमध्ये डार्विनचा उत्क्रांतीचा सिद्धांत न शिकवता 'क्रिएशनिझ्म'/'इंटेलिजन्ट डिझाइन' (परमेश्वराने ही सृष्टी/सर्व सजीव सात दिवसात बनवले वगैरे) विज्ञान म्हणून शिकवावे असाही एक फतवा आणण्याचा प्रयत्न झाला. उत्क्रांतीसंबंधी जीवशास्त्राच्या पुस्तकांवर 'उत्क्रांती ही केवळ एक थिअरी असून सिद्ध बाब नाही, याबाबत (इंटेलिजन्ट डिझाइनसारखे) इतरही प्रस्ताव आहेत, तेव्हा या विषयाकडे विद्यार्थ्यांनी मोकळ्या मनाने ("ओपन माइंड"चे स्वैर भाषांतर) बघावे.' अशी लेबलेही लावण्यात आली. अर्थात प्रकरण कोर्टात गेल्यावर फारसे टिकले नाही आणि कोर्टाने लेबले काढून टाकण्याचा निर्णय दिला, परंतु वाद / भांडणे अजूनही चालूच आहेत. मध्यंतरी अटलांटानजीकच्याच ग्विनेट कौंटीत एका विद्यार्थ्याच्या आईने "हॅरी पॉटरची पुस्तके चेटूकविद्येचा पुरस्कार करतात, जे माझ्या ख्रिस्ती तत्त्वांच्या/धर्मश्रद्धांच्या विरुद्ध आहे. त्यामुळे असली पुस्तके माझ्या पाल्याने वाचू नये, म्हणून समग्र ग्विनेट कौंटीतील सर्व शाळा व सार्वजनिक वाचनालयांत हॅरी पॉटरच्या पुस्तकांवर बंदी आणावी" असा दबाव स्थानिक शाळाबोर्डावर आणि सरकारी (सार्वजनिक) वाचनालयांवर आणण्याचा प्रयत्न केला होता. सुदैवाने शाळाबोर्डाने व सार्वजनिक वाचनालयांनी तो धुडकावून लावला. असे प्रकार अधूनमधून होतच असतात. शासकीय कामकाजाच्या ठिकाणी / न्यायालयांत वगैरे धार्मिक चिन्हे वगैरे लावण्यास ('सेपरेशन ऑफ चर्च अँड स्टेट'च्या तत्त्वाखाली) कायद्याने मनाई असताना त्याच्या विरोधात खुद्द न्यायाधीशानेच न्यायालयात सर्वांना व्यवस्थित दिसेल अशा ठिकाणी ('प्रॉमिनंट डिस्प्ले') ठळक अक्षरातील 'टेन कमांडमेंट्स' चिकटवणे, हाही प्रकार नजीकच्याच भूतकाळात घडलेला आहे. गर्भपातविरोध / Roe vs. Wade (गर्भपाताचा वैधानिक हक्क ज्या पुरातन खटल्याच्या निर्णयाद्वारे स्त्रियांना प्राप्त झाला) हे तर सनातन वादाचे विषय! (याच्यातही ख्रिस्ती तत्त्वे आड येतात.) 'गर्भपातांवर बंदी आणणे' (कोणतेही अपवाद न ठेवता) हा अनेकदा गरमागरम 'इलेक्शन इश्यू' बनतो. गर्भपातकेंद्रांच्या जवळपास लपून छुप्याने येणाऱ्याजाणाऱ्या पेशंट/डॉक्टर वगैरे मंडळींना पकडून 'पापी!' म्हणणे / शिव्या घालणे (कधीकधी गोळ्याही घालणे), गर्भपातकेंद्रांच्याच जवळच्या उकिरड्यांत बाँबस्फोट घडवून आणणे असलेही 'कार्यक्रम' घडलेले आहेत. इंग्लंडातील परिस्थिती याहून भिन्न असेलही कदाचित, पण 'पाश्चात्य जगा'विषयीच्या आपल्या विधानात अतिव्याप्तीचा दोष आहे, असे वाटले.

त्यामुळे व्यक्तिस्वातंत्र्य हे धर्मापेक्षा जास्त महत्वाचे ही बाब मान्य आहे.

खरे आहे. धर्म हा माणसासाठी असावा, माणूस धर्मासाठी नव्हे / धर्म ही माणूस आणि परमेश्वर यांच्यामधील खाजगी बाब आहे, वगैरे वगैरे. (टीप: यातील 'वगैरे वगैरे' हे कुत्सितार्थी नसून मनापासूनचे आहे.)

सलामानं रश्दींनी लिहिलेले "सटॅनिक व्हर्सेस" प्रमाणमात्र मानणाऱ्या हिंदूंची संख्या काही कमी नाही. व त्यांच्या विरुद्ध काढलेल्या फतव्याबद्दल आपण इस्लाम धर्माच्या सनातनतेबद्दल टीका करण्यास पुढे असतो.

खरे तर त्या फतव्यामुळेच त्या पुस्तकाची प्रसिद्धी झाली / खप वाढला असे माझे प्रामाणिक मत आहे.
हे पुस्तक माझ्या संग्रही आहे. ('वाचले आहे' असे प्रामाणिकपणे म्हणता येणार नाही. का ते सांगतो.) मी सर्वप्रथम अमेरिकेला आलो तेव्हा तो फतवा, त्या पुस्तकावर (पाकिस्तान व इतर इस्लामी देशांच्यासुद्धा अगोदर) भारतात बंदी, वगैरे प्रकारांना फार वर्षे लोटली नव्हती. तेव्हा 'नेमके बंदी आणण्यासारखे आहे तरी काय या पुस्तकात ते तरी बघूया' म्हणून उत्सुकतेपोटी दहा डॉलर टाकून मी ते पुस्तक विकत घेतले. (पुस्तकविक्रेत्याने नेहमीप्रमाणे 'गुड चॉइस! आय रेड धिस बुक मायसेल्फ, थरोली एन्जॉय्ड इट!' वगैरे [खोटी] मखलाशी केली.) दीडएक पान वाचले असेल - अव्वल दर्जाचे ट्रॅश पुस्तक आहे हो! (डबेवाले नि अमिताभ नि रेखा नि गिब्रील [की जिब्रील?] फरिश्ता नि सलादीन चमचा नि कायकाय!) पुढे वाचावेसे वाटले नाही. (त्यामुळे आजतागायत त्यात नेमके इस्लामविरोधी काय आहे हे माझ्यासाठी 'बंद पुस्तक' आहे. ['क्लोज़्ड बुक'चे शब्दांतर]) हे फतवा काढणारे तरी त्यातील इस्लामविरोधी भाग शोधण्याइतके कसे काय वाचू शकले तेच जाणे! असो. तो फतवा निघाला नसता, भारतात आणि इस्लामी देशांत बंदी आली नसती आणि एकंदरीतच गवगवा झाला नसता, तर बहुधा ते पुस्तक नैसर्गिक मरणाने मेले असते. फतव्याने आयती प्रसिद्धी मिळाली. जाऊद्यात! चालायचेच!!

- टग्या.