मित्रहो,

तात्यांनी तंबोरा लावण्याची सुरेख माहिती दिली आहेच.  त्यात आणखी काही विचार.

तंबोऱ्याच्या तारा सर्वसाधारणपणे (खर्ज) पंचम, मध्य षड्ज जोड, आणि खर्ज (षड्ज) अशा क्रमाने लावल्या असतात.  जर अतिशय सुरेल लावला असेल तर तो छेडताना सुद्धा अतिशय कौशल्याने आणि ममतेने छेडावा लागतो.  यात शास्त्र आणि कला दोन्ही आहेत.  एक तार पूर्ण छेडणे आणि त्यानंतर दुसरी छेडणे यात व्यवस्थित तोलाचेमोलाचे अंतर असावे लागते.  त्यामुळे एकसंध आवाज तयार होतो.  तसेच तंबोऱ्यातून येणारे सर्व कणस्वर गाय/वादकाला पूर्ण ऐकता आले पाहिजेत पण त्याचा गोंगाट, कलकलाट वाटता कामा नये.

व्यवस्थित सुरात लावलेल्या तंबोऱ्या मधून पंचम आणि षड्ज असे दोनच सूर न वाजता त्या कंपनातून पंचमापाठोपाठ रिषभ, आणि खर्जा पाठोपाठ गांधार असे स्वर ज्यांचे कान तयार आहेत अशा संगीतप्रेमींना सहज ऐकू येतात.  त्यात जर व्यवस्थित घुमणारा भोपळा असेल आणि सूक्ष्मपणे आणि एकतानतेने ऐकले तर पुढे धैवत आणि निषाध हेही स्वर ऐकू येतात.

३५ वर्षापूर्वी श्री. मधुभाई एक दिवस दोन तास मला तंबोरा कसा चांगला लागतो याचे प्रात्यक्षिक करून दाखवीत होते त्याची आज आठवण आली.

तात्यांनी सांगितल्याप्रमाणे लाकडी खुंट्यानी जास्तीत जास्त तंबोरा सुरात लावायचा असतो.  त्या खुंट्या पिळतानाच त्या तारेतून ते सूर बदलत असता केव्हा आणि किती जोराने ती खुंटी घट्ट रोवायची यात कौशल्य आहे.  प्रत्यक्ष केल्याखेरीज कळणार नाही.  या संगीतातल्या अशा मर्मांची जाणीव प्रथम मला माझ्या वडिलांकडून मिळाली.  त्यानंतर भ्रमरवृत्तिने माहितीचे मधुकण मी जमविले आहेत.  ते आणखी कोणाला देता आले तर आनंदच वाटेल.

तात्या म्हणतात त्याप्रमाणे विशारद, अलंकार परीक्षेत या गोष्टी शिकवत नसतील बहुतेक.

कलोअ,
सुभाष