लादेनने अजून मान वर करून अमेरिकेकडे बघितलेले नाही त्यानंतर.

हे म्हणाल तर खरे आहे आणि म्हणाल तर तितकेसे खरे नाही.

९/११ नंतर अमेरिकेवर असे आणखी हल्ले झाले नाहीत हे खरेच, पण म्हणून 'लादेनने अजून मान वर करून अमेरिकेकडे बघितलेले नाही' असे म्हणणे सयुक्तिक ठरणार नाही.

एक तर ९/११ नंतर असा आणखी एखादा दणका देण्याची लादेनला गरजही उरलेली नाही. त्याचे उद्दिष्ट केव्हाच साध्य झाले आहे.

• अमेरिकन समाजात जो एक प्रकारचा मोकळेपणा, एक प्रकारची can-do attitude आणि एक प्रकारचा toleranceसुद्धा एकेकाळी असे, तो बऱ्यापैकी नष्ट झाला असे म्हणावयास हरकत नाही.
• ज्यात त्यात निर्बंध येऊ लागले आहेत.
• ९/११ नंतर विशेषतः 'अरबांसारख्या दिसणाऱ्या' (यात आपणही आलो!) सर्वांकडेच संशयाच्या नजरेने पाहण्याचे प्रमाण वाढीस लागले. एकंदरीतच समाजात संशयाचे वातावरण निर्माण झाले.
• विमानतळावर पूर्वी आपण स्वतः प्रवासी नसलो तरी (जसे कोणाला पोचवायला/आणायला - एकदा तर मी आणि माझी पत्नी केवळ गंमत म्हणून 'विमाने बघायला'ही गेलेलो आहोत!) थेट विमानाच्या डिपार्चर/अरायव्हल गेटपर्यंतही जाता येत असे. त्यासाठी सुरक्षायंत्रणाही सोपी होती - एका मेटलडिटेक्टरमधून पार पडल्यास सहसा काम होत असे. आता हे सर्व बदलले. प्रवाशांव्यतिरिक्त कोणालाही चेक-इन काउंटरपलीकडे जाता येत नाही - बोर्डिंगपास असल्याशिवाय सेक्युरिटीतून जायला आता बंदी आहे. (अपवादात्मक परिस्थितीत गैरप्रवाशांस विशेष गेटपास मिळवून सेक्युरिटीतून पलीकडे जाणे अगदीच अशक्य नाही, पण त्यासाठी गतजन्मीचे पुण्य थोर असावे लागते.) सेक्युरिटी चेक हा तर एक स्वतंत्र विषय आहे. पादत्राणे काढून त्यांची (उलट)तपासणी, खिसे, पर्स वगैरे रिकामे करणे, (पु.लं.च्या भाषेत) विजारपूस किंवा हँडहेल्ड मेटलडिटेक्टरधाऱ्यासमोरील कवायत हे तर नित्याचे झाले आहेच, पण 'रँडम चेक' म्हणून एखाद्यास बाजूला काढून झडती घेतली जाण्याच्या 'स्पेशल ट्रीटमेंट'साठी 'आपल्यासारख्या दिसणाऱ्या' लोकांची नको तितक्या वेळा निवड होते, हेही ऐकले आहे. (एकदा तो अनुभव घेतलाही आहे - शेवटी विशेष काही होत नाही, परंतु एखादा अनोळखी कुत्रा रस्त्यात भेटला असता आपण जसे वागू, तसे वागणे इष्ट ठरते, शिवाय आजूबाजूचेही थोड्या विचित्र नजरेने बघतात असे निदान आपल्याला तरी वाटते - एकंदरीत फारसा सुखद अनुभव नसतो.)
• पूर्वी रांगेत दोनतीन तास काढण्याइतका पेशन्स असला तर थेट स्वातंत्र्यदेवतेच्या डोळ्यांतून समोरचे जग बघता येत असे. ९/११ नंतर तितक्या वर जाणे तर सोडाच, बरेच दिवस पुतळ्याच्या चबुतऱ्यापर्यंतही जायलाही बंदी होती - केवळ स्वातंत्र्यदेवता असलेल्या बेटापर्यंत जाऊन खालूनच दर्शन घेण्यात समाधान मानावे लागे. एवढ्यात परिस्थिती सुधारली असल्यास कल्पना नाही.
• शहरांतल्या उंच इमारती बघून भारावून जाऊन एखाद्या (पुन्हा 'अरबांसारख्या दिसणाऱ्या'/दक्षिण आशियाई वगैरे) पर्यटकाने अशा इमारतींची छायाचित्रे घेतल्यास त्याच्याकडे लोकांच्या संशयित नजरा, प्रसंगी अटकसुद्धा, असेही प्रकार ९/११ नंतर घडलेले ऐकले आहेत.
• पेट्रियट ऍक्ट आलाच. त्याचे पुनर्नवीकरणसुद्धा सहजरीत्या झाले.
• दहशतवादाला आळा घालण्याच्या नावाखाली अमेरिकनांच्या विदेशी दूरध्वनि-संभाषणांवर कोर्टाच्या वॉरंटाशिवाय - without due process - गुप्त पाळत ठेवण्याच्या कल्पनेस ९/११ पूर्वी कडाडून विरोध झाला असता. ९/११ नंतर या (असंवैधानिक) कल्पनेच्या समर्थकांच्या संखेत वाढ होऊ लागली आहे.
• ९/११ नंतर अफगाणिस्तानावर हल्ला करून तालिबानचा नायनाट करणे कदाचित आवश्यक आणि समर्थनीयही होते, परंतु काही अंशी हीच सबब वापरून आमच्या बुशसाहेबांनी इराकवर हल्ला करून परिणामी इराकवासियांसाठी तर सोडाच, पण खुद्द अमेरिकेसाठीही तिथे कसा चिखल करून ठेवला आहे, ज्यातून बाहेरही पडता येत नाही, आणि इराकवासी तर सोडाच, पण अमेरिकन सैनिकही* अनेकांच्या संख्येने मरत आहेत आणि परिस्थिती कशी एकंदरीत चिघळत चालली आहे, हे तुम्ही बघताच. (अर्थात हे लादेनचे प्रत्यक्ष यश म्हणता येणार नाही, फार तर Law of Unintended Consequencesचे एक उदाहरण म्हणता येईल, फक्त या ठिकाणी हा Unintended Consequence लादेनच्या दृष्टीने favorable ठरावा.)

(* या शब्दयोजनेतून केवळ परिस्थिती इराकबरोबरच अमेरिकेसाठीही कशी वाईट आहे, एवढेच मांडण्याचा हेतू आहे.)

थोडक्यात, ९/११ नंतर लादेनने अमेरिकेवर आणखी हल्ले जरी घडवून आणले नसले, तरी ९/११ नंतर अमेरिकन समाजाच्या विचारपद्धतीत/जीवनमानात एक भला मोठा, नकारात्मक आणि ultimately अमेरिकेसाठी/अमेरिकेच्या संकल्पनेसाठी हानिकारक असा बदल घडून आला. या अर्थाने अमेरिका नष्ट जरी झाली नाही तरी अमेरिका अमेरिका राहिली नाही, यात लादेनची उद्दिष्टे साध्य झाली, असे म्हणता येईल. त्यामुळे - विशेषतः ९/११ नंतर एकंदरीतच वाढलेल्या सुरक्षायंत्रणेमुळे (दहशतवाद्यांसाठी) निर्माण झालेल्या प्रतिकूल परिस्थितीत - असे आणखी हल्ले घडवून आणून लादेनला काही साध्य करण्यासारखे आहे, असे वाटत नाही.

आणि मान वर करण्याबद्दल म्हणाल, तर अधूनमधून व्हिडियोटेपद्वारे संदेश पाठवून लादेन आपले डोके वर काढत असतोच की! आणि आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे बुशसाहेबांना जेव्हा त्याचा राजकीय फायदा होऊ शकेल नेमक्या अशा वेळी तो टेपद्वारे डोके वर काढतो. बुशसाहेबांची political ratings कमी होत असली, की नेमकी अशा वेळी एखादी टेप येते. एकदा तर बुशसाहेबांच्या अध्यक्षीय पुनर्निवडणुकीच्या थोड्याच आधी अशी टेप आली होती, असे स्मरते. मला तर वाटते बुश आणि लादेन एकमेकांस पूरक आहेत - लादेन टेप पाठवून बुशसाहेबांची राजकीय परिस्थिती सुधारतो, आणि बुशसाहेब इराकमध्ये घुसून चिखल निर्माण करून लादेनसाठी/दहशतवाद्यांसाठी नवीन उमेदवारांचे एक आयते कुरण निर्माण करतात.

अर्थात हे 'एकमेकां साह्य करू' या भावनेने चालते असे म्हणण्याचा उद्देश नाही, पण Law of Unintended Consequences चा हा आणखी एक (कदाचित अधिक समर्पक) मासला म्हणता यावा.

(डिस्क्लेमर: वरील विवेचन हे माझ्या अल्पमतीप्रमाणे केलेले आहे. त्यात अनेक त्रुटी असू शकतील. केवळ माझे एक मत यापलीकडे त्याला अधिक महत्त्व नाही.)

पण आम्ही मात्र धडधडीत निषेधही करू शकत नाही कुठल्या देशाचे नाव घेऊन! त्यासाठी"सीमेपलीकडिल अतिरेक्यांच्या कारवाया" असा शब्दप्रयोग करावा लागतो.

सहमत. दुर्दैवाने हे खरे आहे. साधी गोष्ट घ्या. परवाच्या स्फोटांनतर पाकिस्तानी परराष्ट्रमंत्र्यांनी स्फोटांचा भारत-पाकिस्तानमधील unresolved issues(अर्थात कश्मीर, दुसरे काय?)शी संबंध जोडणारे एक विधान केले. या विधानास आपण आक्षेप घेतला खरा, पण दुर्दैवाने त्या आक्षेपाची तीव्रता मला तरी जाणवली नाही. या विधानाचा सरळसरळ अर्थ पाकिस्तानची या स्फोटात हात असल्याची / किमान स्फोट घडवणाऱ्या शक्तींना सरकारी पाठिंबा असल्याची अप्रत्यक्ष कबुली असा अर्थ आपण घेतला असता (निदान मी तरी असा अर्थ घेतला), तर त्यात काही चुकीचे ठरले नसते, आणि आपल्या सरकारी प्रवक्त्यास किमान अशा अर्थाचे विधान करण्यास काहीच हरकत नव्हती, असे मला तरी वाटले. संयम हा सद्गुण खराच, पण sometimes we turn patience/self-restraint into a fine art असे म्हणावेसे वाटते.

आमचं म्हणणं नाही की जाऊन पाकिस्तानावर हल्लाच करा पण जे करता येण्यासारखं आहे ते तरी करा- बांगलादेशी निर्वासितांना हाकला, अनाधिकृत झोपड्या बांधणाऱ्यांना हाकला, खोटे पासपोर्ट पुरवणाऱ्यांचा बंदोबस्त करा...

सहमत. पण याचेही राजकारण होऊ शकते.

...आणि सगळ्यात महत्त्वाचे म्हणजे किमान देशाच्या सुरक्षेच्या प्रश्नांचे तरी राजकारण करू नका.

या आणि अशा गोष्टी अमेरिकनांना सांगाव्या लागल्या नाहीत.

हे सगळीकडेच होते. अमेरिका याला अपवाद आहे असे मला तरी वाटत नाही.

सुरक्षेचे राजकारण करून बुशसाहेब इराकमध्ये घुसलेच!

भारतीय राजकारण्यांना सांगूनही समजणार नाहीत.

कोणत्याच राजकारण्यांना समजत नाहीत. कोणत्याही गोष्टीचे राजकारण करणे हा राजकारण्यांचा धंदाच असतो.

आमच्यासमोर एकच मार्ग उरतो हो मग टुकार का होईना कविता करून आपल्या रडगाणयाला वाट करून देणे.

असेच म्हणता येणार नाही. तूर्तास कदाचित. पण आपल्या मागण्या (म्हणजे सुरक्षेचे राजकारण न होता जे काही करता येण्यासारखे आहे ते केले जाणे) पूर्ण होईपर्यंत केवळ या मुद्द्यावर दरवेळेस (उडदामाजि काळे-गोरे असले तरी)राजकारणी बदलत राहणे हे कदाचित करून पाहता यावे. राजकारण्यांना मतांची भाषा कळते. अर्थात (विशेषतः मतपेढी राजकारण, गठ्ठामते वगैरे गोष्टी लक्षात घेता) याचा कितपत उपयोग होईल, हे सांगता येत नाही, पण प्रयत्न करण्यास काहीच हरकत नसावी. कोणास ठाऊक, कदाचित अशा मुद्द्यांमुळे जनतेत एकमत झाल्यास फरक पडेलही! आणीबाणीनंतर इंदिरा गांधींचा/काँग्रेसचा पाडाव जनतेच्या अशाच एकमतामुळे झाला होता. (अर्थात त्या निवडणुकीत सत्तेवर आलेल्यांनी नंतर काय दिवे लावले, हे सर्वज्ञात आहेच, पण ती गोष्ट वेगळी.)

अर्थात हे सर्व माझे दोन पैशाचे विचार...

- टग्या.