पण कुणाला?  एक निराशावादी विचार. ज्यांना अशा विषयाची आवड आहे त्यांच्यासाठी इंग्रजीमध्ये मुबलक साहित्य सहज उपलब्ध आहे.

असे म्हणता येणार नाही. ज्यांना अशा विषयांची आवड आहे त्यांच्यासाठी इंग्रजीत मुबलक साहित्य उपलब्ध असावे हे खरेच, पण असे साहित्य मराठीत उपलब्ध करून दिल्यामुळे अनेक मराठीभाषिकांत अशी आवड नव्याने निर्माण होण्याची शक्यता आहे. मराठीत साहित्य उपलब्ध नाही (किंवा असल्यास अवलंबून राहण्यायोग्य [reliable अशा अर्थी] नाही किंवा त्रुटिपूर्ण आहे*) म्हणून वाचन नाही आणि वाचन नाही म्हणून आवड नाही, असा एक बऱ्यापैकी मोठा वर्ग असावा, असे वाटते. त्यामुळे अशा लेखांचा फायदा निश्चितच, आणि कदाचित मोठ्या प्रमाणात, होऊ शकेल असे वाटते.

(*येथे एक बातमी / विवेचन म्हणून त्या विषयातले काहीही कळत नसलेल्या पत्रकारांनी अर्धवट माहितीतून, कदाचित डेडलाइनपूर्तीच्या प्रेरणेतून ठोकून दिलेले 'माहितीपूर्ण' लेख वृत्तपत्रांतून बऱ्याचदा आढळतात, त्यांच्याकडे रोख आहे.)

आज मराठीत असे प्रयत्न दुर्दैवाने कदाचित फारसे होत नसावेत, पण त्या मानाने पंचवीस-तीस वर्षांपूर्वी, माझ्या बालपणी, असे साहित्य मुबलक प्रमाणात उपलब्ध जरी नसले, तरी असे प्रयत्न नेटाने, आस्थेने होत असत, असे आठवते. विशेषतः लहान मुलांकरिता 'किशोर' मासिकाने ही कामगिरी अत्यंत उत्कृष्टरीत्या चालविली होती. ना.वा. कोगेकरांसारखे नावाजलेले शास्त्रज्ञ वेळ काढून त्यात विविध विषयांवर सहज समजेल अशा भाषेत आवर्जून लिहीत. 'शंकासमाधान' नावाचे एक शास्त्रीय शंकांच्या निरसनाला वाहिलेले सदर होते, त्यातही टाटा मूलभूत संशोधन केंद्राच्या होमी भाभा विज्ञान शिक्षण केंद्रातील तज्ज्ञ उत्तरे देत असत, असे आठवते. या अशा सदरांमुळेच विशेषतः लहान मुलांत विज्ञानाची गोडी व अशा विषयांत रस / जिज्ञासा निर्माण होण्यात मोठा हातभार लागत असे. (हे मासिक व हे सदर अजूनही चालू आहे काय?) तसेच लहानमोठ्यांसाठी अशा विषयांतली फार खोलात शिरणारी नसली तरी तोंडओळख करून देणारी परंतु दर्जेदार पुस्तकेही आधी म्हटल्याप्रमाणे मुबलक प्रमाणात नसली तरी उपलब्ध निश्चितच होती. आज याबाबत काय परिस्थिती आहे याची निश्चित कल्पना नाही, परंतु फारशी चांगली नसावी असे वाटते.

त्यामुळे अशा विषयात अगोदरच रस असणाऱ्यांसाठी असे लेख निरुपयोगी (कदाचित preaching to the already converted स्वरूपाचे) झाले, तरी अनेकांमध्ये अशा विषयांत नव्याने रस निर्माण करण्यासाठी खचितच उपयुक्त ठरावेत. (एक आशावादी विचार. आणि हे पूर्वी [माझ्या लहानपणी] होऊ शकत असे हे लक्षात घेता हा आशावाद अगदीच बिनबुडाचा नसावा.) आणि अशा लेखांतून फार खोलात शिरून** माहिती देता नाही आली, अशी माहिती जरी अत्यंत प्राथमिक स्वरूपात राहिली, तरी अनेक वाचकांत याविषयी जिज्ञासा जागृत करण्यात जरी असे लेख यशस्वी झाले, तरी ते यश खूप मोठे ठरेल. मग असे जिज्ञासू वाचक कदाचित अधिक माहिती मिळवण्यासाठी स्वतःच आपण म्हणता तसे इतर उपलब्ध स्रोत शोधतील. पण सुरुवात तर होईल!

*कदाचित सुरुवातीलाच खूप जास्त खोलात शिरणे हे वाचकांचा रस वाढवण्याऐवजी घालवण्यास कारणीभूत ठरून counterproductive ठरू शकेल. पण प्राथमिक माहितीसुद्धा अगदीच वरवरची (superficial) नसून एक पायरी पुढे जाणारी असावी, जेणेकरून वाचकांची जिज्ञासा जागृत व्हावी, यात अधिक माहिती करून घेण्यासारखे बरेच आहे याची वाचकाला जाणीव व अशी माहिती स्वतःहून पुढे जाऊन करून घेण्याइतकी ओढ निर्माण व्हावी (the appetite for further knowledge should be whetted), असे वाटते.

आणि म्हणूनच, अनेकांसाठी अशी एक सुरुवात म्हणून, आपला हा लेख किंवा असा उपक्रम अत्यंत स्तुत्य आहे आणि (अशा लेखांची/उपक्रमांची एकंदरीत कमतरता लक्षात घेता) काळाची गरजही आहे, असे म्हणावेसे वाटते.

- टग्या.