कॅफिन
कॅफिनेटेड कोला सॉफ्ट ड्रिंक्स चा खप प्रचंड का होतो, हा प्रश्न सर्वांनाच पडतो. कोक अथवा पेप्सि या कंपन्यांच्या नफ्याचे आकडे पहिले तर वर्षानुवर्षे या कंपन्या जगातून किती पैसा गोळा करत आले आहेत याची जणिव होते. या कॅफिनेटेड कोला सॉफ्ट ड्रिंक्स चा खप सदैव चढत्या आलेखात कसा ठेवू शकतात? असे काय त्या ड्रिंक्स मध्ये आहे तर पाणी, साखर, कार्बनडाय ऒक्साईड आणी कॅफिन. इथे गोम आहे. या ड्रिंक्समध्ये कॅफिन आहे. बहुतेक सगळ्या सॉफ्ट ड्रिंक मध्ये असणाऱ्या कॅफिन चा गुणधर्म हा त्या पदार्थाची चटक वा व्यसन लावण्यासाठी होतो. हा निष्कर्ष मेलबर्न येथील डिकिन युनिव्हर्सिटीच्या शास्त्रज्ञांनी काढला आहे. आर. जे. किस्ट व इतर, या शास्त्रज्ञांचा लेख 'ऍपेटाइट' या जरनल (२००५) मध्ये प्रसिद्ध झाला आहे. या प्रयोगा नुसार, असे सिद्ध झाले की, कॅफिन मुळे कोक च्या चवी वर कोणताही परिणाम होत नाही. या प्रयोगात लोकांना कोक आणी कॆफिन नसलेले कोक सारखे पाणी दिले गेले परंतू कोणालाही, चवी मधला ऒळखता आला नाही!

का हे कॅफिन?
मग तरी पण कोक अथवा पेप्सी सारख्या पेयां मध्ये कॅफिन का घातले जाते? याचे उत्तर शोधण्याच्या प्रयत्नात हे सत्य बाहेर आले की, कॅफिन नर्व्हस सिस्टिम वर परिणाम घडवून, मेंदूला परत परत तोच पदार्थ मिळवण्यासाठी उद्युक्त करते. कोक म्हणजेच कॅफिनयुक्त साखर असलेले द्रव्य मिळाल्याने आलेले तरतरी मेंदू लक्षात ठेवतो. आणि त्याच संबंध कोला पेयाशी जोडतो. थोडक्यात व्यसनाची सुरवात घडवून आणली जाते.
लहान मुलांवर तर कॅफिन जबरदस्त परिणाम घडवते. नकळतपणे मुले जास्त जास्त कॅफिनेटेड सॉफ्ट ड्रिंक्स मागू लागतात, आणी या व्यसनाच्या अधीन होतात. हे सगळे तुमच्या नकळत पणे घडवले जाते. या संदर्भात एक जुने दंत-मंजनाचे उदाहरण आठवते. आपलेच दंत मंजन चालावे म्हणून पूर्वी त्यात तंबाखू घातली जात असे. रोजच तंबाखू चे सेवन केल्यामूळे त्याचे व्यसन लागत असे. त्यामुळे रोज सकाळी तास तासभर तोंडात बोट घालून बसलेले अनेक जण दिसत. तसे आता कॅफिन मुळे सवय लागलेले कोक ची बाटली घेतलेले दिसतात!

नक्की परिणाम?
कोक पिण्याची सुरवात झाली की सर्वसाधारण पणे दूध पिणे कमी होते. काही वेळा याचा संबंध 'मी आता मोठा झालो' असाही जोडला जातो. हे आपण थम्प्स-अप विरुद्धं पेप्सी या जाहिरातीतून पाहिले आहेच. दूध कमी करून कॅफिनेटेड कोला घेतला तर काय परिणाम होतो या संदर्भात मेटे क्रिस्तेन्सेन व इतर यांनी एक प्रयोग केला. फक्त दहा दिवस चाललेल्या या प्रयोगात असे सिद्ध झाले की, दुधा ऐवजी कॅफिनेटेड कोला प्यायले असता, हाडांची झीज मोठ्या प्रमाणात होते. अर्थातच सदैव कॅफिनेटेड सॉफ्ट ड्रिंक प्यायल्याने ही झीज अनेकदा भरून काढण्याच्या पलीकडे जाते. हाडे ठिसूळ होऊन अनेक अडचणींना सामोरे जावे लागते. या विकाराला ऒस्टेओपोरोसिस (?) असे नाव आहे.
सदैवच कॅफिन आणि साखर पित राहील्याने पित्ताचे प्रमाण शरिरात वाढते रहाते. त्यामूळे यकॄताला जास्त काम करावे लागते. किडन्यांवर त्याचा ताण येतो. अश्या रीतीने विकरांची मालिकाच सुरु होते. (कुणी काही संदर्भ देवू शकेल काय?)

कोण असे म्हणते?
या शिवाय वूल्फगाँग व इतर यांनी केलेल्या प्रयोगात मानसिक ताण-तणाव कमी जास्त होण्याच संबंध कॅफिनेटेड कोला पेयांशी आहे हे सिद्ध करून दाखवले आहे.
कोक आणि पेप्सी सॉफ्ट ड्रिंक चे युद्ध अमेरिकेत, ऐंशीच्या दशकात जोरात होते, त्यावेळी, कोक ने आपले धोरण बदलले. नवीन धोरणानुसार सॉफ्ट ड्रिंक ने सर्व नैसर्गिक पदार्थांची जागा व्यापली पाहिजे असे निश्चित केले. हे घडवून आणण्यासाठी, अमेरिकेच्या प्रत्येक कान्याकोपऱ्यात कोक चे फ्रीजेस बसवले गेले. कॉफी, चहा आणी दूध या सर्वांची जागा कोक ने मिळवण्याचा प्रयत्न केला. यामुळे अर्थातच कंपनी चा सॉफ्ट ड्रिंक खप प्रचंड वाढला. परंतु याचे भयाण परिणाम अमेरिकन जनतेवर झाले. एका बाटली मध्ये सधारण दहा चमचे साखर असते. (संदर्भ?) सदैव साखर पाणी पित राहील्याने जाडपणा वाढला. (संदर्भ?)

तेथे आता डायबेटीस आणी ओबेसिटी अर्थात जाडपणाचा सरळ संबंध कोक शी जोडला जातो आहे.(संदर्भ?) हा संबंध उघड झाल्यावर, आपला खप खाली येऊ नये म्हणून, शुगर फ्री ड्रिंक्सचा उपाय या काढला गेला. पण नैसर्गिक साखर न वापरता आणलेला गोडवा आणि त्याचे शरीरावर दुष्परिणाम याविषयी संशोधन अजून व्हायचे आहे. एकेकाळी अमेरिकेत कॅफिनेटेड कोला सॉफ्ट ड्रिंक्स पिणे 'कूल' होते, ते आता 'डंब' आहे. आता फ्रेश फ़्रुट ज्युसेस पिणे 'कूल' मानले जात आहे! (संदर्भ?)

कोण घेणार मग?
प्रगत राष्ट्रांमध्ये आरोग्यविषयक सामाजिक जाणिव वाढली आणि या कॅफिनेटेड कोला सॉफ्ट ड्रिंक्स कंपन्यांचा खप खाली आला आहे. त्यामुळे त्यांना भारता सारख्यादेशां मध्ये हे कोला सॉफ्ट ड्रिंक्स खपविण्याशिवाय पर्याय रहिलेला नाही. कारण नफा मिळवणे हा एकमेव उद्देश या कंपन्यांचा आहे. त्यांना तुमच्या आरोग्याची काळजी असण्याचे कारणच नाही. जेंव्हा तुम्ही कोला सॉफ्ट ड्रिंक विकत घेता तेंव्हा या प्रचंड नफ्याचा पैसा कंपन्यांकडे जातोच आणि डॉक्टर ची बिले तुम्ही भरता. म्हणजेच तुम्ही, कंपन्यांना पैसा पुरवता, डॉक्टर, डेंटिस्ट, हॉस्पिटल ची बिले भरता, आणी असेलच तर मेडिकल इन्शुरंस चा वाढलेला हप्ता पण भरता! आणी हे सगळे वारंवार घडत रहावे म्हणून तुमच्या मेंदूवर कॅफिन काम करत रहाते.

वैधानीक इशारा?
कॅफिन वर प्रयोग करणारे डॊ. हेरल्ड आणि आर. जे. किस्ट, या प्रयोगाच्या शास्त्रज्ञांनी तर असे म्हटले आहे की, हे पेय कोणत्याही अठरा वर्षा खालील व्यक्तीस विकू नये. शिवाय 'व्यसन लागू शकते' असा वैधनिक इशारा कॅफिनेटेड सॉफ्ट ड्रिंक वर छापला पहिजे!
या या शास्त्रज्ञांचे प्रयोग प्रसिद्ध झाल्या पासून कोणतेही कॅफिनेटेड सॉफ्ट ड्रिंक शाळेत विकण्यावर बंदी घालण्यासाठी अनेक सरकारांवर वर दबाव येतो आहे. भारतातही या सर्व गोष्टींची जाणिव सर्व सामान्य माणसा पर्यंत गेलीच पहिजे. आणी आपण सर्वांनी कॅफिन ला नको म्हंटले पाहीजे.

-निनाद
२७-०९-२००७

याला संदर्भ म्हणता येणार नाही पण या लेखा साठी
http://lib.bioinfo.pl/
http://www.21food.com/ व
http://www.newstarget.com/003228.html
http://www.theage.com.au/news/national/coke-in-the-firing-line-as-caffeine-flunks-the-taste-test/2007/01/08/1168104922295.html
या वेब साईट्स चा उपयोग केला आहे.