समाजाचे आणि सद्यस्थितीत घडलेल्या घटनांचे प्रतिबिंब सिनेमात, मालिकांमध्ये आणि बातम्यांमध्ये दिसते असे आपण म्हणतो. पण कधीकधी या उलटही घडू शकते, असे वाटण्यासारखी परिस्थिती आज निर्माण झाली आहे असे मला वाटते. त्यासाठी दोन उदाहरणे अत्यंत ताजी आहेत.
गेल्या वर्षाच्या शेवटच्या महिन्यात प्रदर्शित झालेला थ्री इडीयटस नंतर या वर्षीच्या जानेवारी महिन्या पासून शालेय आणि कोलेजच्या विद्यार्थ्यांमध्ये आत्महत्यांची लाट आली. ती अजूनही कायम आहे.
तसेच याच वर्षी प्रदर्शित झालेला हिंदी चित्रपट लव्ह, सेक्स और धोका यात ओनर किलिंग वर आधारित असलेल्या एका कथेचे अत्यंत वास्तव चित्रण मांडले होते आणि त्यानंतरच अचानक वर्तामानापत्रामध्ये, वृत्तवाहिन्या मध्ये समाजात घडत असलेल्या ओनर किलिंग संदर्भातील बातम्या दिसायला लागल्या. वाचकांनीही हे निरिक्षण केले असेलच. पूर्वीही आंतरजातीय विवाह वर चित्रपट आल्या वर जोडप्यांच्या आत्महत्यांची लाट आली असे ऐकिवात आहे.
आता प्रश्न असा पडतो की, आत्महत्या आणि ओनर किलिंग या दोन्ही गोष्टी वाईट असूनही चित्रपटात त्यांचे एका प्रकारे वास्तववादी चित्रीकरण केल्याने उदात्तीकरण झाल्यासारखे वाटते आणि त्यामुळे अशा घटना घडण्यापासून परावृत्त होण्याऐवजी तसे घडण्यास समाज आणखी प्रवृत्त होतो असे वाटते. कारण सतत त्याच त्याच गोष्टी बातम्या मधून, वृत्तवाहिन्या मधून समोर येत राहिली तर त्याचा नक्कीच परिणाम होतो. मग समीकरण उलटे होण्याचा संभव असतो. म्हणजे, समाजाचे प्रतिबिंब सिनेमात आणि बातम्यांमध्ये दिसण्या ऐवजी सिनेमा आणि बातम्या मुळे समाज बदलतो असे होते.
किंवा अशा घटना नेहेमी घडतच असाव्यात पण त्या वृत्तपत्रांमध्ये यायला सुरुवात तेव्हाच होत असेल जेव्हा अशा प्रकारे चित्रपटांतून त्याचे सर्वप्रथम चित्रीकरण होते किंवा त्या संदर्भात एखादी मोठी घटना घडते आणि त्या निमित्ताने मग सगळी पत्रकारिता त्या विषयाकडे कडे ओढली जाते.
कधीकधी हे समीकरण उलटीकडूनच सुरू होते. वृत्त वाहीन्या आणि काही वर्तमानपत्रे अगदी नेमाने, नेटाने स्त्री चे चित्रण (विशेषतः जाहिरातीमध्ये), पार्ट्यांचे, फॅशनेबल कपड्यांचे, पेज थ्री प्रकारचे चित्रण अशा काही पाश्चात्य पद्धतीने करतात की तसे आज समाजात सगळीकडे तसेच घडते आहे असे वाटावे. आजकाल पाहणी करून विशिष्ट प्रकारचे अहवाल आणि निष्कर्ष टक्केवारीत प्रसिद्ध करण्याचे फॅड आले आहे. उदाहरणादाखल- इंडीया टूडे, आउटलूक वगैरे मासिकांमधून प्रसिद्ध होणारे सेक्स-सर्वे वगैरे. मग भलेही तशा घटना फक्त दहा टक्के अति श्रीमंत वर्गातच होत असतील.
काहीही असले तरी असे उलटे समीकरण मात्र घातकच आहे.
आपल्याला काय वाटते?
--- निमिष सोनार, पुणे