मी: तुम्ही विवेकवादी आहात काय? 

न-गुरु: मी विवेकवादी नाही. मुळात मी कुठलाही वादी नाही. प्रत्येक वादाच्या काही मर्यादा असतात. प्रत्येक वादाला प्रतिवाद असतात. मला कुठलाही वाद निर्माण करायचा नाही. कुठलाही धर्म स्थापायचा नाही किंवा धर्मांतरही करायचे नाही. धर्मांतराने प्रश्न सुटत नाहीत हे आपण पाहिलेच आहे. मूर्तीपूजक आणि विभूतीपूजकांचा विरोध् करणारेच आज मूर्ती होऊन बसले आहेत. आपली मानसिकताच तशी आहे. आपल्याला कोणीतरी आधार लागतो. प्रश्न स्वतः सोडवायला आपल्याला आवडत नाही. कोणी तरी उत्तर सांगितलं तर हवं असतं. आपला समाज नुसते "उच्चविद्याविभूषित" निर्माण करतो. "समजदार" निर्माण करत नाही. खरं म्हणजे लहानपणी बालवाडीत, खोटं बोलू नये, हे आपल्याला शिकवलं जातं. आयुष्यभर खोटं न बोलता जगतो का आपण्? आजच्या जगातील सर्व नामवंत उद्योगपती, मोठमोठे राजकारणी, तथाकथित संत-महात्मे, किंवा आजच्या सामाजिक् मापदंडाने "यशस्वी" असलेली व्यक्ती एकदाही खोटं बोलली नसेल् का? महाभारतातील कृष्ण तर खोटं बोलण्यात पटाईतच होता पण रामायणातील सत्यवचनी राम सुद्धा खोटं बोलला होता. शूर्पणखेनं रामाला लग्नाची मागणी घातल्यावर् " तू लक्ष्मणाला विचार, त्याचं लग्न झालेलं नाही" असं खोटंच सांगितलं होतं.

मी: तुमचं बरंच वाचन झालेलं दिसतंय. 

न-गुरु: हो मी वाचतो खूप्. जे जे मिळेल ते वाचतो. माझ्या वाचनाला कुठलाही निर्बंध नाही. सर्व प्रकारचे साहित्य वाचूनच मी या निर्णयाला पोहचलो आहे की जे चाललं आहे ते चालू द्या. तुम्ही कितीही डोकं आपटलं तरी जग् तितकंच मूर्ख राहणार आहे. "पागलपणा" एखाद्या व्यक्तीत नेहमीच आढळेल असं नाही पण समाज, समूह्, देश, राज्य, झुंड याच्यात तो हमखास आढळतो. जातिवाद, प्रांतवाद, धर्माधर्मातील वाद, राष्ट्राराष्ट्रातील वाद-लढाया, भाषिक वाद ही त्याचीच उदाहरणे आहेत.

मी: म्हणजे थोडक्यात तुमचं असं म्हणणं आहे की या जगाची तब्येत सुधारण्यासाठी कुठलंही एक् "औषध" नाही.

न-गुरु: नाही, नाही, औषध आहे किंवा तयारही करता येईल, जगातील सगळे लोक ते औषध घेतील का? हा खरा प्रश्न आहे. कारण..आपल्याइथे ते औषध किती उपयुक्त आहे त्यापेक्षा ते कोणत्या जातिधर्माच्या किंवा कोणत्या देशाच्या माणसानं बनवलं, का बनवलं ते पहिले पाहिलं जातं. त्यावरून वाद, प्रतिवाद उत्पन्न होतात, कोर्ट-कचेऱ्या होतात. आपल्या देशातील थोर समाजसुधारक सुद्धा जातिधर्मात विभागले गेले आहेतच. शिवाजी महाराजांचे गुरु कोण होते यावरून आता वाद होत आहेत, रामसेतुवर वाद आहेत, राम-जन्मभूमीबाबत वर्षानुवर्षे वाद सुरू आहे, काश्मीर-प्रश्न सुटत नाही, पाण्यावरून वाद आहेत, भाषिक वाद आहेत आणि आपण जगाचं कल्याण करायला चाललो. 

मी: म्हणजे भारत जागतिक आणि आर्थिक महासत्ता बनणार नाही असं तुम्हाला वाटतं का?

न-गुरु: जागतिक आणि आर्थिक महासत्ता बनण्यापेक्षा आपल्या देशाने आपले स्वत:चे प्रश्न् सोडवले तर जास्त बरं होईल. मागे कलाम् राष्ट्रपती असताना त्यांनी अनेक शाळांमधे जाऊन बालकांना-विद्यार्थ्यांना शपथ दिली होती. मी भ्रष्टाचार करणार नाही, करू देणार नाही, असा वागीन, तसा वागणार नाही, वगैरे, वगैरे अनेक कलमा होत्या. कलामांचा उपक्रम स्तुत्य नक्कीच होता पण शपथ दिल्याने प्रश्न सुटतात का? आपल्या देशात किंवा जगातही शपथेवर खोटं बोलणाऱ्याचं काही वाकडं होतं का?  न्यायालयात शपथेवर खरं बोलणाऱ्यांचं प्रमाण किती आहे?  पद् आणि गोपनीयतेची शपथ् घेऊन राज्यकारभार करणारे आपले राज्यकर्ते तरी नीट वागतात का? 

मी: आपण असं काय करायला पाहिजे की भारताचे संपूर्ण जगावर आधिपत्य राहील?

न-गुरु: आपण अशी इच्छाच का धरावी? आपल्या देशातील एकही हात रिकामा राहणार नाही, एकही व्यक्ती उपाशी राहणार नाही, सर्वांना रहायला घर मिळेल, कपडे मिळतील अशी व्यवस्था करा नं. इथे एका व्यक्तीचं घर पन्नास-शंभर कोटींचं तर हजारो लोक फूटपाथवर निवारा शोधतात, हे चित्र बरं नव्हे. जगाच्या सुरूवातीपासून सामाजिक विषमताच नांदलेली आहे, समता वगैरे केवळ पुस्तकी कल्पना आहेत. सगळे सारखेच राहू शकतील असं माझं मत नाही पण निदान प्राथमिक गरजा तरी सगळ्यांच्या पूर्ण व्हायला हव्यात. त्याही होत नाहीत. भीक मागणे गुन्हा आहे पण भिकाऱ्यांच्या अन्न, वस्त्र, निवाऱ्याची सोय करण्याची क्षमता सरकारमधे नाही. असू द्या. एका विषयातून अनेक विषय निघतात आणि मी आपला बोलत जातो. आपण एवढी बडबड करणे केवळ निरर्थक आहे. साने गुरुजींनी या देशासाठी एक महान स्वप्न पाहिलं होतं, तशीच स्वप्ने, डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर, महात्मा गांधी, लोकमान्य टिळक, महात्मा फुले, आगरकर, भगतसिंह्, इतर अनेक क्रांतिकारक, समाज सुधारकांनी पाहिली होती पण एकाचे तरी स्वप्न खरे ठरले का? भारत स्वतंत्र झाला पण फक्त् ब्रिटीशांपासून. जनता अजूनही गुलामगिरीतच जगते आहे. सामान्य माणूस आजही राज्यकर्त्यांपासून खूप दूर आहे. आणि ही परिस्थिती बदलेल अशी कुठलीही चिन्हे नाहीत. असो. बस करा आता.

मी: जाता जाता एक संदेश द्या नं सर्वांसाठी.

न-गुरु: संदेश वगैरे देण्याइतका मी मोठा नाही. मी स्वत:च संभ्रमात् आहे. पण तरी सुद्धा मी मघाशी म्हणालो तसं "तुमच्याशी एखाद्याने जसे वागलेले तुम्हाला आवडणार नाही तसे त्याच्याशी वागू नका." पण हे कोणाला कळत नाही आणि कळलं तरी वळत नाही.