व्याख्या : नामाच्या ठिकाणी वस्तू एक आहे की अनेक आहेत ती संख्या सुचविणाऱ्या गुणधर्मास 'वचन' असे म्हणतात.
वचनाचे प्रकार : १. एकवचन २. अनेकवचन
१. एकवचन : जेव्हा एका वस्तूचा बोध होतो तेव्हा एकवचन असे म्हणतात.
उदा. मासा, गाय, फूल, मुलगा इ.
२. अनेकवचन : जेव्हा एकापेक्षा अधिक वस्तूंचा बोध होतो तेव्हा अनेकवचन असे म्हणतात.
उदा. मासे, गाई, फुले, मुलगे इ.
लिंगभेदाप्रमाणे काही सर्वनामांचे एक-अनेकवचन पुढीलप्रमाणे.
वचन/लिंग | पुल्लिंग | स्त्रीलिंग | नपुंसकलिंग |
एकवचन | तो | ती | ते |
अनेकवचन | ते | त्या | ती |
लिंगभेदाप्रमाणे नामांचे एक-अनेकवचन करण्याचे नियम खाली दिले आहेत.
पुल्लिंगी शब्दांचे एकवचन-अनेकवचन
नियम १: आ-कारान्त पुल्लिंगी नामाचे अनेकवचन ए-कारान्त होते.
उदा.
एकवचन | अनेकवचन | एकवचन | अनेकवचन |
रस्ता | रस्ते | आंबा | आंबे |
ससा | ससे | लांडगा | लांडगे |
महिना | महिने | दाणा | दाणे |
अपवाद | |||
काका | काका | आजोबा | आजोबा |
नियम २ : आ-कारान्त नामांव्यतिरिक्त इतर सर्व पुल्लिंगी नामांची रुपे दोन्ही वचनांत सारखीच असतात.
उदा.
एकवचन | अनेकवचन | एकवचन | अनेकवचन |
उंदीर | उंदीर | पाय | पाय |
चिकू | चिकू | देश | देश |
हार | हार | पक्षी | पक्षी |
केस | केस | कागद | कागद |
स्त्रीलिंगी शब्दांचे एक-अनेकवचन
नियम ३ : अ-कारान्त स्त्रीलिंगी नामाचे अनेकवचन करताना कधी आ-कारान्त होते तरे कधी ई-कारान्त होते.
उदा.
एकवचन | अनेकवचन | एकवचन | अनेकवचन |
खाट | खाटा | गंमत | गमती |
चूक | चुका | गाय | गाई |
मान | माना | तलवार | तलवारी |
कळ | कळा | मांजर | मांजरी |
धार | धारा | मोलकरीण | मोलकरणी |
नियम ४ : ई-कारान्त स्त्रीलिंगी नामाचे अनेकवचन सामान्यतः या-कारान्त होते.
उदा.
एकवचन | अनेकवचन | एकवचन | अनेकवचन |
कळी | कळ्या | आई | आया |
बांगडी | बांगड्या | सुई | सुया |
बी | बिया | सुरी | सुऱ्या |
स्त्री | स्त्रिया | वाटी | वाट्या |
अपवाद | |||
दासी | दासी | दृष्टी | दृष्टी |
युवती | युवती | मूर्ती | मूर्ती |
नियम ५ : ऊ-कारान्त स्त्रीलिंगी नामाचे अनेकवचन वा-कारान्ती होते.
उदा.
एकवचन | अनेकवचन | एकवचन | अनेकवचन |
जाऊ | जावा | जळू | जळवा |
ऊ | उवा | ||
अपवाद | |||
वस्तू | वस्तू | वाळू | वाळू |
वधू | वधू | बाजू | बाजू |
नियम ६ : सामान्यतः आ-कारान्त स्त्रीलिंगी नामांची रुपे दोन्ही वचनात सारखीच राहतात.
उदा.
एकवचन | अनेकवचन | एकवचन | अनेकवचन |
कन्या | कन्या | शिक्षिका | शिक्षिका |
वीणा | वीणा | मैना | मैना |
घंटा | घंटा | पूजा | पूजा |
नपुसकलिंगी शब्दांचे एकवचन-अनेकवचन
नियम ७ : अ-कारान्त/ऊकारान्त नपुंसकलिंगी नामांचे अनेकवचन ए-कारान्त होते.
उदा.
एकवचन | अनेकवचन | एकवचन | अनेकवचन |
फूल | फुले | पाखरू | पाखरे |
बदक | बदके | वासरू | वासरे |
मत | मते | लेकरू | लेकरे |
नियम ८ : ए-कारान्त नपुसकलिंगी नामांचे अनेकवचन ई-कारान्त होते.
उदा.
एकवचन | अनेकवचन | एकवचन | अनेकवचन |
गाणे | गाणी | खेडे | खेडी |
केळे | केळी | नाणे | नाणी |
भजे | भजी | तळे | तळी |
अपवाद | |||
सोने | सोने | रुपे | रुपे |
संदर्भ : शालेय अभ्यासक्रमातील व्याकरणाचे पाठ्यपुस्तक, स्कॉलरशिप परीक्षेचे पुस्तक.