मेजवानी आणि अनुवादित पुस्तके

नमस्कार,
परदेशात आल्यावर अचानक निरनिराळ्या देशांतले लोक एकदम भेटायला लागले आहेत. सर्व काळ भारतातल्या एकाच गावात काढलेल्या माझ्यासारख्याला हा अनुभव फारच मजेदार वाटतो. मागच्या रवीवारी सायंकाळी आमच्या प्राध्यापकांनी त्यांच्या घरी मेजवानीस बोलावले होते. प्राध्यापकांच्या 'कार्यचमु' मधील आम्ही सर्व दहा पंधरा जण त्यांच्या घरी जमणार होतो.

ते स्वतः आणि त्यांच्या शास्त्रज्ञ पत्नी हे दोघेही अतिशय हौशी आणि अगत्यशील आहेत. इंग्लंडमध्ये अनेक वर्षे राहिलेले असल्याने त्यांना अनेक भारतीय लोक आणि भारतीय पदार्थ माहीत आहेत. मला मेजवानीचे आमंत्रण देतानाच त्यांनी मला सांगितले होते की त्यांच्या पत्नी या वेळेस भारतीय 'करी' आणि 'दाल' बनवणार आहेत. आणि मला त्यासाठी आवर्जून मेजवानीला यायचा आग्रह केला होता. मेजवानी म्हटले की मी सुद्धा आनंदानेच जातो. कारण अशाच वेळी वेगवेगळ्या स्थानिक पदार्थांची ओळख होते आणि या लोकांच्या पद्धती सुद्धा माहिती होतात.

तर मंडळी, जेवणाचा बेत सुंदरच होता. चांगली 'दाल', म्हणजे आपण 'तडका दाल' अथवा 'दालफ्राय' खातो ना तशीच. त्यांनी मला सांगितले की त्यात आले, लसूण, धने, जिरे, मोहरी, मिरची इत्यादी घालून फोडणी देऊन 'दाल' बनवली आहे. आणि 'इंडियन करी' म्हणून एक मिश्र-रसभाजी केली होती. ती सुद्धा चवीला छानच. बाकी सामिष पदार्थ प्राध्यापकांनी बनवला होता पण मी त्याकडे फिरकलोच नाही. डावीकडे घ्यायला आंब्याचे लोणचे, आंब्याची चटणी, लिंबाचे लोणचे असे पदार्थ सुद्धा खास इंग्लंडहून आणले होते.  जेवण चांगलेच झाले.

 

तेव्हाच नव्याने रुजू झालेल्या काही लोकांशी ओळखी झाल्या. आधीच भारतीय, जर्मन, इंग्लिश, ब्राझीलीय, डच, दक्षिणआफ्रिकन असे आम्ही लोक होतोच, त्यात स्पेन मधून आलेल्या एका मुलीची आणि पोलंडहून आलेल्या अजून एकीची भर पडली. चला, जर्मन लोक एका गटात आणि दुसरीकडे इंग्रजी बोलणारे आणि जर्मन न येणारे असे मी, डच, इंग्लिश अशांच्या गप्पा सुरू झाल्या. स्पॅनिश मुलीला आणि पोलीश मुलीला पोर्तुगीज येत असल्याने ब्राझीलीय आणि ते लोक एकत्र आले. त्यात एकीचा नवरा रशियन होता आणि त्याला पोर्तुगीज थोडीफार येत होते. पण तो रशियन आहे म्हटल्यावर मला त्याच्याशी बोलण्याची फारच इच्छा झाली.

मी आधी हसून पाहिले. त्याने पण स्मितहास्य केले. मग तेथे जवळच बुद्धिबळाचा पट आणि सोंगट्या मांडलेल्या होत्या. मी त्याला विचारले की तुला खेळता येते का? त्यावर तो नुसताच पाहत राहिला. मग मी खुणांनी विचारल्यावर त्याने "थोडेफार" असे खुणेनेच सांगितले. आमचे ते मजेदार संवाद पाहून त्याची बायको आली. तेंव्हा समजले की त्याला इंग्रजीचा गंध नाही. मग दोन पंतप्रधान दुभाषाला घेऊन बोलतात ना, तसा आमचा संवाद त्याच्या बायकोच्या मदतीने सुरू झाला.

मी त्याला म्हटले की मी मॅग्झीम गॉर्कीच्या आत्मचरित्राचा एक भाग वाचला आहे. तो माझ्या भाषेत अनुवादीत आहे. 'बाळपण' या नावाने. त्याला फारच आश्चर्य वाटले आणि बरे ही वाटले. मग त्याला लहानपणी पारायण केलेल्या रशियन लोककथांतील बाबायागा वगैरे मंडळीबद्दल सांगितले. या अनुवादीत पुस्तकांच्या कृपेने आमच्या गप्पा रंगल्या. आणि माझी घरापर्यंत जायची सोयही त्यांनी केली.

यावरून मला प्रथमच अनुवादीत पुस्तकांचा खरा फायदा अनुभवायला मिळाला. लहानपणी वाचलेले, गॉर्कीचे 'चिमण्या', 'बालपण', कॉनरॅड रिक्टर चे जी एंनी अनुवादिलेले 'रान', 'नाझी भस्मासुराचा उदयास्त' अशा सारख्या अनेक पुस्तकांनी आणि 'अरबी अद्भुत सुरस आणि चमत्कारिक कथा', गझला, झेन कथा, हायकू, अशा अनेक अनेक साहित्यातून आपल्याला पालीकडच्या संस्कृतीची ओळख होते. त्यांचे रिवाज, मान्यता समजतात. अनुवादित साहित्याचा हेतू यातूनच सफळ होतो असे वाटले. सांस्कृतिक देवाण-घेवाणीची ही फारच चांगली सोय आपल्याला उपलब्ध आहे असे यावेळी जाणवले. ज्यांनी असे परभाषेतले साहित्य मराठीत आणले त्या सर्वांचेच ऋण मानावे तेवढे थोडेच आहे.
--लिखाळ.