आज सकाळी कार्यालयात जाण्याकरिता बसमध्ये बसलो होतो. माझा भ्रमणध्वनी वाजला. पाहिले तर बहिणीचा फोन. उचलला पण काही आवाज नाही आला. थोड्यावेळाने बहिणीने संदेश पाठवला की तिने फोन नाही केला. अनिकेत फोनशी खेळत होता. अनिकेत म्हणजे माझा भाचा. वय फक्त ९ महिने. मी बहिणीला संदेश पाठवला. "बरे आहे. त्याला कळते की फोन कसा लावावा. आता तो फक्त बोलणे जमण्याची वाट बघत असेल." :)

आता ह्यात अनिकेतला खरोखर किती कळते ते माहीत नाही, पण नेहमीचाच विचार मनात आला, "आज काल लहान मुलांना जास्त कळते."

बहुतेक जण म्हणत असतात की आज कालची मुले smart असतात. ह्याबाबतीत मला माझ्या बहिणीचे मत पटते. "जे सभोवताली असते, त्यातूनच मुले शिकतात ना? आपल्या पालकांनी आपल्याला फक्त चांगल्या गोष्टीच आपल्या समोर ठेवल्यात. ज्या गोष्टी नकोत त्या समोर नाही आणल्यात. त्यावरून आपण शिकलो की काय वस्तू कशा प्रकारे वापरावी. कुठे कसे वागावे. पुढे मग आपण आपल्या अनुभवातून पुन्हा त्या गोष्टींत नवीन जगाप्रमाणे भर टाकली. आता त्या गोष्टी आपण लहान मुलांसमोर ठेवणार. त्यामुळे मुळात जुन्या जगातील नको असलेल्या गोष्टी चाळून गाळूनच इतर त्यांच्यासमोर येणार." 
डार्विनचाच सिद्धांत आहे ना तो? (शाळेतले आठवत नाही हो आता)
आता ह्या उदाहरणात, लहान मुलांसमोर आपण ज्याप्रमाणे भ्रमणध्वनी सारखा वापरतो, त्याप्रमाणे त्यांनाही तो हवासा वाटतो. पुढे मग आपले पाहून मग ते लहानपणीच भ्रमणध्वनी वापरायला शिकतील. चुकलो, शिकायला लागलेत.

पण खरोखरच, लहान मुलांची आकलन शक्ती हा अभ्यासाचा विषय आहे. लोकांनी त्यावर संशोधनही केले आहे आणि सुरूही आहेत. बसमध्ये, रस्त्यावर पाहा ना. लहान मुले कशी सर्व गोष्टी निरखून पाहत असतात. अर्थात त्याच्याकरिता सर्व नवीनच असते.  पण प्रत्येकाचे निरीक्षण वेगवेगळ्या प्रकारे होत असेल असे मला वाटते. एखाद्या मुलाला भडक रंग जास्त आवडत असतील (बहुतेक लहान मुलांना त्याचे आकर्षण असतेच.) एखाद्याला हालणाऱ्या गोष्टींचे जास्त आकर्षण असेल.

२/३ वर्षापूर्वी डिस्कव्हरी वर एक कार्यक्रम पाहिला होता. त्यात लहान मुले चालताना शिकतात तेव्हा बहुतेक गोष्टी त्यांना आधीपासूनच माहीत असतात असे सांगितले होते, नीटसे आठवत नाही. एखादा मुलगा चालताना, जिना उतरताना आपल्याला तोल सांभाळता येतो की नाही ते नीट पाहतो मगच चालायचा प्रयत्न करतो.
त्या कार्यक्रमात दाखवल्याप्रमाणे, एका लहान मुलाला एका टेबलावर उभे ठेवले आहे. त्या टेबलजवळच दुसरा टेबल ठेवला आहे. दुसऱ्या टेबलजवळ त्याची आई त्याला बोलावते (की असेच काहीतरी). दोन्ही टेबलांच्या मध्ये, तो मुलगा फक्त एकच पाय ठेवून दुसऱ्या टेबलवर जाऊ शकेल एवढ्या रुंदीची पट्टी /फळी ठेवली आहे.  त्या मुलाला आधाराकरिता हाताच्या उंचीवर एक दुसरी लाकडी पट्टी दिली आहे, जेणेकरून तो त्या पट्टीचा आधार घेऊन त्या फळीवरून दुसऱ्या टेबलवर जाऊ शकेल. इथे तो मुलगा सहजपणे गेला.
पुढे त्याच प्रयोगात हाताच्या लाकडी पट्टीऐवजी एक रबरी पट्टी लावली आहे. जेव्हा त्या मुलाला पुन्हा दुसऱ्या टेबलवर बोलावले, तेव्हा त्याने त्या रबरी पट्टीला हात लावला. त्याला कळले की ही पट्टी आपल्याला आधार देऊ शकत नाही तर तो पुढे गेलाच नाही, आणि रडायला लागला.
तसेच जिना चढताना उतरतानाही लहान मुले कठड्याचा वापर करूनच उतरतात हेही दाखविण्यात आले होते.

आता तुमच्यापैकी बहुतेकांनी हे आधी पाहिले असेलच.
एका मित्राच्या मुलाचे (वय जवळपास १० महिने) तोल सांभाळणे मी पाहिले तेव्हा ते कौतुकास्पद वाटले. झाले काय की मी सोफ्यावर बसलो होतो. तो मुलगा सोफ्यासमोरील टेबलचा आधार घेऊन उभा राहिला. त्याला सोफ्यावर यायचे होते. त्याने उजव्या हाताने टेबल पकडून डाव्याने सोफ्याला हात लावायचा प्रयत्न केला. तो सोफा लांब असल्याने त्याने उजव्या हाताने माझ्या पायाचा आधार घेतला. पुढे आला. मग डाव्या हाताने माझ्या पायाचा आधार घेऊन उजव्या हाताने सोफा पकडला आणि मग सोफ्याजवळ गेला. तेव्हा मला तो डिस्कव्हरीचाच कार्यक्रम आठवला.

जवळपास १२ वर्षापूर्वी एक ३/४ वर्षांचा मुलगा एक व्हिडियो गेम खेळत होता. मी गमतीत त्याचे सेल काढून घेतले आणि त्याला सांगितले की हे चालत नाही. त्याने नीट पाहिले, गेमच्या मागील सेलचा कप्पा उघडला आणि म्हणाला की ’इथे सेल पाहिजेत.’ घ्या. आता त्यांना काय काय माहीत आहे.

एक गंमत पाहा. एखादा लहान मुलगा जर धावता धावता पडला तर तो उठतो. इकडे तिकडे बघतो. [float=font:vijay;place:top;]जर कोणी आसपास त्याला पडताना पाहिले असेल असे त्याला वाटले, तर लगेच भोकांड पसरतो. अन्यथा जर कोणी लक्ष दिले नाही तर स्वत:च उठून चालायला लागतो.[/float]

आणि भरपूर गोष्टी असतील. सध्या तरी एवढेच आठवत आहे. बाकी नंतर कधीतरी.