१. 'उपांत्य दीर्घ ई,ऊ असलेल्या शब्दांचा उपान्त्य ईकार, ऊकार उभयवचनी सामान्यरूपाच्या वेळी हस्व लिहावा.
उदा : गरिबास, वकिलांना, सुनेला, नागपुरास
अपवाद : दीर्घोपान्त्य तत्सम। शरीरात, गीतेत, सूत्रास, जीवास
वरील नियमाप्रमाणे
समजूत
समजुतीने
निवडणूक
निवडणुकीत
तपशील
तपशिलात
२. उपान्त्य `ई, ऊ' असलेल्या तत्सम शब्दांनाही वरील नियम लागू होत नाही.
उदा :
परीक्षा
परीक्षेत
वीर
वीराने
दूत
दूतास
विद्यापीठ
विद्यापीठात
सूत्र
सूत्रातील
३. परंतु शब्द तीन अक्षरी असून त्याचे पहिले अक्षर दीर्घ असेल तर अशा शब्दाच्या सामान्यरूपात उपान्त्य ई, ऊ यांच्या जागी` अ' आल्याचे दिसते.
उदा :
तालीम
तालमीचा
बेरीज
बेरजेला
पाटील
पाटलाने
माणूस
माणसाची
लाकूड
लाकडाचा
४. शब्दाचे उपान्त्य अक्षर 'ई' किंवा 'ऊ' असल्यास सामान्यरूपात `ई' च्या जागी 'य' येतो. तसेच 'ऊ' च्या जागी 'व' येतो.
उदा :
फाईल
फायलीत
देऊळ
देवळात
पाऊस
पावसात
५. पुल्लिंगी शब्दाच्या शेवटी `सा' असल्यास सामान्यरूपाच्या वेळी `शा' होतो.
उदा :
पैसा
पैशाचा
घसा
घशाचा
ससा
सशाचा
६. पुल्लिंगी शब्दाच्या शेवटी असलेला `जा' सामान्यरूपात तसाच राहतो त्याचा `ज्या' होत नाही.
उदा :
मांजा
मांजाने
सांजा
सांजाची
गांजा
गांजाचे
७. शब्दाच्या मधे येणा या `क' किंवा `प' चेद्वित्वरूप सामान्यरूपात निघून जाते.
उदा :
रक्कम
रकमेचा
तिप्पट
तिपटीने
८. शब्दाच्या मधे येणा या `म' पूर्वीचे अनुस्वारसहित अक्षर अनुस्वारविरहित होते.
उदा :
किंमत
किमतीचा
गंमत
गमतीने
हिंमत
हिमतीने
९. ऊकारान्त विशेषनामाचे सामान्यरूप होत नाही.
उदा :
गणू
गणूस
शकू
शकूची
१०. धातूला `ऊ' किंवा `ऊन' प्रत्यय लावताना धातूच्या शेवटी `व' असेल तरच `वू' किंवा `वून' होईल.
उदा :
चाव
चावू
चावून
लाव
लावू
लावून
जेव
जेवू
जेवून
खा
खाऊ
खाऊन
धू
धूऊ
धूऊन
११. मराठी शब्दातील अन्त्य अक्षर दीर्घ असले तर उपान्त्य इकार वा उकार र्‍हस्व असतो.
उदा : किड, गुणी, पिसू, मेहुणा, वकिली, पाहिजे, गरिबी, महिना।
थोडक्यात वरील नियम फक्त 'ऊन हून` प्रत्ययासाठी आहे. 'उन` प्रत्यय लावताना खा चे खाऊन आणि धू चे धुऊन असेच रूप होते.
धू
धुवायला
धुववत नाही
खा
खावयाला
खायला
खाववत नाही
अशा रूपांच्या वेळी 'व` च वापरलाजातो.
टीप : येथील मजकूर सुखदा ह्यांनी मायबोली येथे लिहिलेल्या अनेक लेखांच्या आधारे त्यांच्या सहमतीने तयार केलेला आहे.