अध्याय सोळावा

[४९]

श्री भगवान् म्हणाले

निर्भयत्व मनःशुद्धि योग-ज्ञानी सुनिश्चय ।
यज्ञ निग्रह दातृत्व स्वाध्याय ऋजुता तप ॥ १ ॥

अहिंसा शांति अक्रोध त्याग सौजन्य सत्यता ।
अ-लुब्धता दया भूती मर्यादा स्थैर्य मार्दव ॥ २ ॥

पवित्रता क्षमा तेज धैर्य अद्रोह नम्रता ।
हे त्याचे गुण जो आला दैवी संपत्ति घेउनी ॥ ३ ॥

दंभ मीपण अज्ञान क्रोध दर्प कठोरता ।
लाभती गुण हे त्यास ज्याची संपत्ति आसुरी ॥ ४ ॥

सुटका करिते दैवी आसुरी बंध घालिते ।
भिऊ नको चि आलास दैवी संपत्ति जोडुनी ॥ ५ ॥

[५०]

भूत-सृष्टि जगी दोन दैवी आणिक आसुरी ।
विस्तारे वर्णिली दैवी आसुरी ऐक सांगतो ॥ ६ ॥

कृत्याकृत्य कसे काय नेणती आसुरी जन ।
न स्वच्छता न आचार जाणती ते न सत्य हि ॥ ७ ॥

म्हणती लटिके विश्व निराधार निरीश्वर ।
काम-मूलक हे सारे कोठले सह-कार्य ते ॥ ८ ॥

स्वीकारूनि अशी दृष्टि नष्टात्मे ज्ञान-हीन ते ।
जगताच्या क्षयासाठी निघाले रिपु हिंसक ॥ ९ ॥

काम दुर्भर सेवूनि मानी दांभिक माजले ।
दुराग्रह-बळे मूढ करिती पाप निश्चये ॥ १० ॥

अपार धरिती चिंता जी मेल्या हि सरे चि ना ।
गढले काम-भोगात जणू सर्वस्व मानुनी ॥ ११ ॥

आशेचे लेइले फांस काम-क्रोधांत तत्पर ।
भोगासाठी अधर्माने इच्छिती धन-संचय ॥ १२ ॥

हे आज लाभले आता तो जोडीन मनोरथ ।
हे आहे ते हि होईल माझे चि सगळे धन ॥ १३ ॥

मी मारिला चि तो शत्रु मारीन दुसरे हि जे ।
मी स्वामी आणि मी भोक्ता सुखी मी सिद्ध मी बळी ॥ १४ ॥

कुलीन मी चि संपन्न माझी जोडी कुठे असे ।
यज्ञ-दान-विलासी मी जल्पती अज्ञ मोहित ॥ १५ ॥

भ्रमले चित्त भेदूनि मोह-जालांत गुंतले ।
पडती विषयासक्त नरकांत अमंगळ ॥ १६ ॥

स्वयं-पूजित गर्विष्ठ धने माने मदांध ते ।
नावाचे करिती यज्ञ दंभाने अव्यवस्थित ॥ १७ ॥

अहंकारे बळे दर्पे काम-क्रोधे भरूनिया ।
माझा स्व-पर-देहांत करिती द्वेष मत्सरी ॥ १८ ॥

द्वेषी क्रूर असे पापी संसारी हीन जे जन ।
त्यांस मी टकितो नित्य तशा योनीत आसुरी ॥ १९ ॥

जोडूनि आसुरी योनि जन्मजन्मांतरी मग ।
माते न मिळता जाती उत्तरोत्तर खालती ॥ २० ॥

[५१]

काम क्रोध तसा लोभ आत्म-नाशास कारण ।
तीन ही नरक-द्वारे टाळावी चि म्हणूनिया ॥ २१ ॥

तमाची ही तिन्ही द्वारे टाळूनि सुटला मग ।
कल्याण-मार्ग सेवूनि पावे उत्तम तो गति ॥ २२ ॥

जो शास्त्र-मार्ग सोडूनि करितो स्वैर वर्तन ।
न सिद्धि लाभते त्यास न वा सुख न सद्-गति ॥ २३ ॥

म्हणूनि आदरी शास्त्र कार्याकार्य कळावया ।
शास्त्राचे वाक्य जाणूनि इथे तू कर्म आचरी ॥ २४ ॥

अध्याय सोळावा संपूर्ण