वाड्यात काय झालं असेल ? काल बांधलेला सदा सुटून खाली आला कसा ? शीः ... तिने मग देवीचे दर्शन घेतले. आणि ती जत्रेत नैनाला घेऊन मिसळून गेली. थोडं फार खाणं झालं होतं. अडीच तीनच्या सुमारास ती वाड्याच्या गेटजवळ परत आली. आतून मामांच्या बोलण्याचा आवाज येत होता. ते कोणाशी तरी बोलत होते. तिला वाटलं खडपा. नैनाच्या हातात दोन तीन जत्रेतल्या शिट्ट्या आणि गॅसचे एक दोन फुगे होते. तिचा मूड खेळण्याचा होता. पहिल्या पायरीवर आल्या वर तिला दिसलं की एक गव्हाळ वर्णाचा तरूण मुलगा मामांशी बोलत होता. मामांशी बोलता बोलता तो थांबला आणि त्याने तिच्याकडे पाहिलं. साधारण साडीतही ती आकर्षक दिसत होती. लाल गोऱ्या रंगावर हलक्या गुलाबी रंगाची साडी चांगलीच शोभून दिसत होती. मूळच्याच आखीव भुवयांखाली असलेले चंचलतेने हालणारे तेजस्वी डोळे , तरतरीत नाकाखाली असलेली छोटीशी जिवणी , आणि एकूणच कमनीय बांधा असल्याने सुहास तिच्याकडे पाहातच राहिला. मामांच्या सराईत नजरेतून हे सुटले नाही . ते म्हणाले, " अरे हो, सुहास तू हिला ओळखली नसशीलच. " थोड्या तुच्छतेनेच ते म्हणाले, " आपली चंद्रा माहित असेलच तुला, तिची ही मुलगी. नवरा गेला शिवाय पदरात एक मुलगी , त्यातून घरमालकानी जागा ताब्यात घेतली, मग म्हंटलं , राहा इथेच. तिलाही आधार . " सुहास अंदाजानेच खरं आहे म्हणाला. मामानी मग रेखाला सुहासची ओळख करून दिली. "रेखा हा सुहास . माझा सख्खा भाचा . (म्हणजे ती सख्खी नव्हती असं दाखवायचं होतं की काय ? ) इंजिनियर आहे , आता दुबईला जायचाय , नोकरीसाठी. " ती खालच्या मानेने आत शिरली. आधी तिने "त्या" खोली कडे पाहिले, तिला बाहेरून अडसर होता. तेव्हा कुठे तिला बरं वाटलं. मग ती स्वैपाकघरात शिरली. तासाभरात स्वैपाक करून ती पानं वाढली असल्याचं सांगाय्ला दिवाणखान्यात गेली, तर सुहास चक्क तिला नैनाबरोबर खेळताना दिसला. नैनाला पण त्याच्याशी खेळताना आनंद वाटत होता. मुलाचं बरं असतं. त्यांना पटकन कोणाशीही मैत्री करता येते. मोठ्या माणसांना का करता येत नाही ? तिच्या मनात आलं. जेवणं होईपर्यंत संधाकाळचे पाच वाजत आले. मग सगळेच थोडे लवंडले.

तिला वाटलं, कोण हा सुहास ? हा का इथे आलाय ? तिला आता पुरुषांची भीतीच वाटायला लागली. दोन चार दिवस् चांगले गेले. आता सुहासशी ती थोडंफार बोलू लागली. ती त्याला 'अहो' म्हणायची. त्यावर तो तिला म्हणाला , " अहो म्हणू नकोस . उगाचच मोठं झाल्यासारखं वाटतं. तो मात्र तिला एकेरी नावानेच हाक मारी. तिच्या आस्ते आस्ते लक्षात आलं , की ती नकळत त्याच्या आवडी निवडी सांभाळू लागली होती. अधून मधून तोही नैनाला घेऊन बाहेर फिरायला जायचा. येताना अर्थातच तिच्या हातात काही ना काही वस्तू असायची. मग एक दिवस त्याला तसं न करण्याविषयी सांगितलं. कारण सुहास निघून गेल्यावर ननाला या सगळ्या गोष्टींची सवय लागेल. मामा कधी कधी सुहासला घेऊन बाहेर जात. मोठमोठ्या लोकांशी त्याच्या ओळखी करून देत. त्यात ते भाव खात की सुहास हा आपला भाचा आहे. त्या त्यांना मोठेपणा वाटे. असाच एक दिवस संध्याकाळी सुहास नैनाला घेऊन बाहेर जायला निघाला होता. त्याने सहजच रेखाला विचारले, "तू पण येतेस का ?घरी बसून काय करणार आहेस. मलाही गावाची फारशी माहिती नाही. आपण नदीचा भाग पाहून येऊ. " त्यावर ती नाही म्हणाली. मग मामा पण तिने बाहेस जाऊन यावे असं म्हणाले. मग ती तयार झाली. ते तिघेही निघाले. बाड्याच्या पुढे काही अंतर गेल्यावर एक उतरता कच्चा रस्ता लागला जो नदीकडे जात होता. संध्याकाळचे सहा वाजत होते. ते तिघेही नदी काठावर पोचले. नदीला पाणी बेताचच होतं. पाण्याचा फार वापर होत होता असं नाही. पात्राच्या काही भागातून ती खळखळ आवाज करीत वाहात होती. तर काठाजवळ पाणी संथ होते. काही ठिकाणी हिरवट काळसर शेवाळही माजले होते. काठावरच्या वाळूत त्यांना बसण्याची जागा मिळाल्यावर नैना त्यांच्या आजूबाजूला खेळू लागली. बसल्या जागेवरून सुहास नैनाला पाण्यात दगड फेकून दाखवीत होता. तीही खूष होऊन दगड फेकीत होती. अधून मधून रेखालाही मौज वाटू लागली. सुहास रेखाला म्हणाला, " तू ही टाक ना दगड . बघ मी टाकतोय तो दगड कसा उड्या मारीत जातो ते. " थोडावेळ ते तिघेही दगड टाकीत राहिले.

काही तरी विचारायचं म्हणून रेखाने विचारले, " तुम्ही दुबईला कधी जाणार आहात ? " तो म्हणाला ,बहुतेक पुढच्याच महिन्यात जावं लागेल. पण इथल्याही काही ऑफर्स आहेत . मी अजून काही ठरवलं नाही. कां ग ? " त्यावर तिने सहज विचारल्याचे सांगितले. तिच्या मनात आलं हा आताइथे किती दिवस राहणार आहे ?. पण आपण असं कसं विचारणार ? जणू काही तिचे विचार वाचल्यासारखा सुहास म्हणाला, " बहुतेक मी येत्या रविवारी जाईन. लहान पणी केव्हा तरी मी वाड्यावर राह्यलोय् पण आता काहीच आठवत नाही. आठवतात ते फक्त कंदील आणि त्यांच्यामुळे वाढणारा काळोख. तशी मला वाड्याची भीतीच वाटायची. तव्हा एक बाई असायच्या , दोन नोकर असायचे. त्या बाई म्हणजे "मामी " होत्या. मी पाचसहा वर्षाचा असताना आलो होतो. नंतर इथे यायला मला जमलं नाही. मग वडील गेले. आईनी फार कष्ट केले आणि माझं शिक्षण पूर्ण केलं. प्रभा मामा सारखा बोलवायचा पण कधी जमलच नाही. मग त्याने रेखाला तिच्या विषयी विचारलं. समोर गडद होणारा काळोख पाहून ती म्हणाली, " आपल्याला निघायला पाहिजे. " आणि ती उभी राहिली. तिने त्याच्या प्रश्नाला अशा रितीने बगल दिली. त्याला ते जाणवलं , हे तिलाही जाणवलं. परत जाताना त्याची नजर वाड्याकडे गेली.ती वाड्याची मागची बाजू होती. नदीजवळून तिकडे जाणारा रस्ता दलदलीने भरलेला होता. त्याला लागून वरच्या बाजूला माळरान होते. त्यावर एक वापरात नसलेले "कब्रस्तान " होते. त्यावरील अंधूक दिसणारे काँग्रेस गवत पाहून ती अस्वस्थ झाली. ते लवकरच घरी पोचले. मामा म्हणाले, "फार उशीर झालाय, स्वैपाकाचं बघ.. ती आत् शिरली. तिचं लक्ष परत "त्या " खोलीकडे गेलं. आता अडसर दर झाला होता. म्हणजे खोली उघडी होती तर. ती दबकतच स्वैपाकघरात गेली. ती कामात गुंतली होती . सुहास सहज म्हणून स्वैपाकघरात आला. ती भाकरीचं पीठ मळत होती. समोर चूल पेटली होती. चुलीच्या लाल पिवळ्या ज्वाळांचा रंग तिच्या चेहेऱ्यावर पडला होता. सुहास तिथेच काही अंतरावर बसला. तिला ते फारसं आवडलं नाही. पण त्याने तिच्या नापसंतीकडे लक्ष दिले नाही. चुलीच्या प्रकाशात ती त्याला अधिकच आकर्षक वाटली. काहीही असलं तरी ती त्याला आवडली होती. प्रथम तिला पाहिली त्यापेक्षा ती आता त्याला किती तरी पट जास्त आकर्षक भासली. तो आपल्याकडे पाहतोय हे पाहून तिने पदर सारखा केला. ती थोडी अस्वस्थ झाली. तिच्या चेहऱ्यावर नापसंतीची सूक्ष्म छटा आली. तिने त्याला काही पाहिजे का असे विचारले. त्यावर त्याने वेळ जात नाही म्हणू न आपण आलो असं तिला सांगितले. खरं तर त्याला तिला परत परत बघावसं वाटत होतं. येत्या रविवारी त्याला जायचं होतं. जेमतेम चार पाच दिवस राहिले होते. मग तो धीर करून म्हणाला, " तू मघाशी तुझ्याबद्दल बोलण्याचं सोडूनच दिलस. बोल ना, तुझं आधीचं आयूष्य कसं होतं ? पुढे तू काय करणार आहेस ? "

ती जरा कडवटपणे म्हणाली, " ज्या आयुष्यात अपयशाशिवाय काही हाती आलं नाही , त्या बद्दल काय सांगायचं ? तुमच्या मनात जर काही वेगळं असेल ना तर ते काढून टाका. "

त्यावर तो म्हणाला, " तुला काहीतरी सिद्धी प्राप्त झाली असावी असं वाटतं. माझ्या मनात जगावेगळं काही नाही. पण रेखा खरं सांगू ? सांग ना, तू परवांगी देशील तरच सांगतो. ...

ती म्हणाली, " एवढं बोललात , आता बोलून तरी टाका. मला कसली आल्ये सिद्धी ? एकच सांगते , माझ्या सारख्या सामान्य आणि कमनशीबी मुलीचा तुम्ही फार विचार करू नका. .... ‍जरा वेळ विचार करून तो धाडसाने म्हणाला, " हे बघ रेखा , तू मला फार आवडलीस. यू आर ए पर्फेक्ट वाईफ फॉर मी. ....... तिची प्रतिक्रिया अजमावण्यासाठी त्याने तिच्या चेहेऱ्याकडे पाहिले. तवा तापला होता. त्यावर नवीन भाकरी टाकीत ती म्हणाली, "सगळ्याच गोष्टी दिसतात तशा नसतात. तुम्हाला माझ्यासारख्या एका मुलीची आई असलेल्या बाईशी लग्न करण्याची काय गरज आहे ? तुम्हाला चांगली शिकलेली नोकरी करणारी मुलगी सहज मिळेल. माणसानी नेहेमी आपली पातळी पाहावी, त्यच्या खालच्या पातळीवर उतरू नये. " ...... थोडा वेळ शांततेत गेला. मग तो काही न बोलता मामांच्या हाका ऐकून निराशेने उठून बाहेर गेला.

जेवणं उरकली. त्याने दिवाणखान्यातच मामांच्या जवळच आपले अंथरूण घातले. जवळच पिण्याचे पाणी त्याने भरून ठेवले. रेखा पण आपल्या खोलीत जाऊन अंथरूणावर लवंडली. नैना आज दमल्यामुळे लवकरच झोपली होती. तिच्या निरागस चेहेऱ्यावर आनंदाचे भाव होते. आणलेल्या शिट्ट्यांपैकी एक शिट्टी तिने हातात घट्ट धरून ठेवली होती. नैनाचा चेहरा तिला आता अगदी अविनाश सारखा दिसू लागला . तिने पटकन नैनाला आपल्या जवळ ओढली आणि कितीतरी वेळ ती तिचे मुके घेत राहिली. लवकरच तिलही झोप लागली. मामांच्याही घोरण्याचा आवाज येत राहिला. आज वरचा आवाज क्वचितच येत होता. पण बोलणं ऐकू येत नव्हतं. नाही म्हंटलं तरी तिल सुहासचा आधार वाटू लागला. काही झालच तर तो नक्कीच काहीतरी मदत करील असं तिच्या मनात आलं.... ‌सुहासला मात्र झोप लागत नव्हती. रेखानी अगदीच आपल्याला उडवून लावलं. आपल्यात काय कमी आहे ? सगळ्याच गोष्टी दिसतात तशा नसतात असं ती का म्हणाली असावी? ती कमनशिबी आहे अस ती का म्हणाली ? तिचा पूर्वेतिहास बाईट आहे का? बोलण्याचं एवढं धारिष्ट्य असलेल्या स्त्रीचा पूर्वेतिहास वाईट कसा असेल ? तशी ती जेमतेम एकोणीस वीस वर्षाची असावी. पुन्हा पुन्हा त्याला तिचा चुलीच्या लाल पिवळ्या ज्वालांच्या प्रकाशात चमकणारा चेहरा आठवू लागला. जणू काही नाटकात पात्रांच्या तोंडांवर वेगवेगळ्या रंगांचे प्रकाश टाकतात तसं त्याला वाटू लागलं. आता ती झोपली असेल का ?..... आपण एवढा तिचा विचार करतो, ती आपला करीत असेल का ? रात्रीचे दोन वाजायला आले. दूर कुठेतरी दोनाचे टोले पडले. त्याने आपल्या हातावरील घड्याळात पाहिले. रेडियमच्या काटे दोन वाजल्याचे दाखवीत होते. झोप येत नव्हती. खिशात हात घालून त्याने सिगारेट पेटवली. . दो न तीन झुरके घेतले. त्याला जरा बरं वाटलं. पण झोप काही येईना. तरीही त्याला पंधरावीस मिनिटांनी डुलकी आली ........ मग त्याला मध्येच " खड .. खट ..... " असा आवाज आला. आणि तो अंथरूणावर उठून बसला. दिवाणखान्याच्या दुसऱ्या दाराचा अडसर बाजूला करून त्याने आत पाहिले. रेखा "त्या" खोलीचा दरवाजा उघडून आत पाय टाकीत होती. त्याला तिचं आश्चर्य वाटलं. त्याने एकदा घोरणाऱ्या मामावर नजर टाकली आणि पायात स्लीपर चढवून तो निघाला. लाईटरच्या प्रकाशात तोही 'त्या' खोलीत शिरला. खोलीचे दार सताड उघडे होते. रेखा त्या खोलीचे समोरचे दार ढकलीत होती. ते लवकरच मान टाकल्यासारखे उघडले. .....

तोही तिच्यामागून चालू लागला. आता रेखा वाड्याच्या मागच्या भागात आली. हा भाग थोडा ढासळलेला होता. काही ठिकाणी चिरेही पडले ह्नोते. तर काही ठिकाणी प्लास्टरही पडले होते. बऱ्याच ठिकाणी जुनाट कचरा पडला होता‌ . सुकलेले गवतही माजले होते. पौर्णिमेचा चंद्र आकाशात थिजल्यासारखा तरंगत होता. रस्ता अधिकच खडबडीत होता. तो रस्ता नव्हताच , ती एक चढण होती, आपोआप तयार झालेली आणि माळरानावर जाणारी. चंद्राच्या गूढ प्रकाशात रेखाची पाठमोरी आकृती चालत जाताना दिसत होती. ही चालली तरी कुठे ? ... नदीमुळे वातावरणात थोडी थंडी होती. रेखा चालता चालता माळरानावर चढली. माजलेले काँग्रेस गवत, वड पिंपळाची लहान लहान झुडपे याशिवाय तिथे काही ही नव्हतं. धावत जाऊन त्याने तिला गांठले. असं करताना तो एकदोन वेळा ठेचाळलाही होता . पण रेखा मात्र पायाखालचा रस्ता असल्यासारखी चालली होती. आता तो तिच्या बरोबर चालत होता. त्याने पुढे वाकून तिच्या चेहऱ्याकडे पाहिले. तिचे डोळे शून्यवत होते. तिच्या चालण्यात सहजता होती. जणू काही तिला कुठे जायचय हे तिने ठरवले असावे. ती स्वतःशी काहीतरी पुटपुटत होती‌. .... ‌असंबद्ध की सुसंबद्ध ? शब्द ऐकू येत नव्हते. नुसताच आवाज.... चाचरल्यासारखा... अंऽ अं. ऽ अं.. हुं हुं ... मी .... मी ..... ये..... ये... ते...... असलं काहीतरी. त्याने तिला हाक मारली... 'रेखा ' .. पण छे. तिला तोजवळ असूनही ऐकू येत नव्हते. आता झोपेत चालत असल्याची त्याला जाणीव होउ लागली. ती जागी होईल तेव्हाच खरं, त्याच्या मनात आलं. तो परत तिच्या सोवत चालू लागला. प्रथम ती माळरानावर फिरत निघाली. त्याचं लक्ष हळू हळू आजूबाजूला गेलं. सगळीकडेच फुटकी थडगी आणि त्यातून उगवलेले वड पिंपळ होते. आता त्याला जाणवलं की हे स्मशान आहे. तोही थोडा घाबरला. पण रेखा इथे का आली ? असा विचार करता करताच त्याचं लक्ष रेखाकडे गेलं. ती एका थडग्याजवळ उभी होती. तो तिथे गेला. त्याने थडग्याकडे वाकून पाहिले. वरचा दगड अर्धवट सरकलेला होता. त्याने आत वाकून पाहण्याचा प्रयत्न केला, पण त्याचीच सावली खाली पडल्याने त्याला काही दिसले नाही. लाईटर पेटवून पाहिलं , पण काहीच दिसले नाही. मग त्याचं लक्ष रेखाकडे गेलं. ती आता जाण्यासाठी वळली होती. त्याने रेखाला न राहवून विचारले, " तू इथे कशाला आलीस ? .. त्याची पाठ परतीच्या रस्त्याकडे होती. मागून मामांचा आवाज आला . "अरे, ती काय बोलणार ? तिला खेचून घरी घेऊन चल. " तो गर्रकन वळला. तो उत्तेजित स्वरात म्हणाला, " अरे मामा काय बोलतोयस काय? ती झोपेत चालत आलेली आहे. " त्यावर मामा म्हणाला, "अरे झोपेत वगैरे चालण्याची नाटकं आहेत नाटकं. हिला मांत्रिकाकडे घेऊन गेलं पाहिजे. " आता त्याला मामाची चीड आली . "वाटेल ते बोलू नकोस मामा . हिला काय भूत झोंबलय का झोपेत चालणं हा फार मोठा रोग आहे ? तिच्या मनात कसलीतरी भीती असली पाहिजे. " त्यावर मामा तिरसटला , " तुच कर असला वेडगळ विचार. शिलेले लोक ना तुम्ही . " एवढं बोलणं होतय तोवर रेखाने अर्धा रस्ता ओलांडलाही. ती वाड्याच्या दाराशी पोचली आणि आपल्या खोलीत गेली. मग ते दोघे वाड्यात परतले. सुहास मामांशी एक अक्षरही बोलला नाही. त्याने मग एक दोन दिवस मुक्काम वाढवण्याचे ठरवले. पण या सगळ्याचा छडा लावूनच जायचे. या मागे असलेलं कारण म्हणजे त्याला असणारं तिचं आकर्षण.

दुसऱ्या दिवशी सगळेच आठ साडे आठला उठले, फक्त मामा सोडून. ते मात्र रोजच्या प्रमाणे उठले. त्यांची अन्हिकं नक्की काय होती कोण जाणे. कारण ते कधी देवांची पुजा करताना दिसले नाहित. किंबहुना त्या घरात देवच दिसले नाहीत. रेखाला त्याचं आश्चर्य वाटलं होतं . पण तिने विचारले नाही. मामा आज जास्त बोलत नव्हते. ते तालुक्याला जातो म्हणून निघाले. जाताना त्यांनी सुहासला बरोबर यायला सांगितलं पण त्याने घरी राहणेच पसंत केले. त्यामुळे मामा दहा साडेदहालाच बाहेर पडले. आता घरात फक्त ते तिघेच होते. या संधीचा फायदा घेऊन सुहास रेखाशी बोलायला म्हणून स्वैपाकघरात गेला. ती भाजी वगैरे चिरण्यात गुंतली होती. नैना बाहेर खेळत होती. अचानक त्याला आलेला पाहून ती थोडी घाबरली. पण स्वतःला सावरून म्हणाली, " काही पाहिजे का ? तो म्हणाला , "हो पाहिजे ना . पण तू दिलस तर. " ती जराशी त्रासून म्हणाली, " असं कोड्यात बोलू नका. मला नाही आवडत कोडी घातलेली. " .. विचार करून तो म्हणाला, " मग मला तुझी सगळी माहिती दे. मामा आता नाहीत. सांगशील ? तू इथे कशी आलीस ? " तिने थोडे आढेवेढे घेतले पण नंतर तो ऐकायला तयार नाही असं पाहून तिने थोडक्यात तिचे जीवन त्याच्यापुढे उलगडले. अर्थातच, काही गोष्टी राखून. मग त्याने तिला कालच्या रात्रीबद्दल विचारले, " तू काल झोपेत चालत कुठे गेली होतीस माहित आहे तुला ? तिकडे मागे, वापरात नसलेल्या स्मशानात. तिकडे तुझं काय काम होतं ? " ..... ती जरा वेळ विचारात पडली. अविश्वासाने म्हणाली, " काय ? काही तरीच बोलता. झोपेत चालण्याची सवय होती मला , पण फार मागे. आणि मी कुठे गेले ते मला कसं माहित असणार ? मग तिने "त्या" स्वप्नाबद्दल सांगितले. त्यावर तो म्हणाला "आपण जेवण करून घेऊ. मामा काही एवढ्यात येत नाही. दुपारी झोपण्या ऐवजी आपण दिवसा उजेडी तिघे जाऊन पाहू. चालेल ना ? " तिने फक्त होकारार्थी मान डोलावली. तिच्या मनातली चलबिचल ओळखून तो म्हणाला, " आणखीन काही सांगायचय ? " मग तिने त्याला वरच्या खोलीतील सदा बद्दल आणि सगळ्या खोल्या आतून भिंतीतील जिन्याने जोडल्या असल्याच्या तिच्या संशयाबद्दलही सांगितले. त्यावर तो म्हणाला, " आपण एखाद दिवशी सबंध वाडा पिंजून काढू. . पण मला एक कळत नाही तू इथे राहतेसच का ? " त्यावर निराशेने हात झटकीत ती म्हणाली , " कुठे जाऊ मी ? " ....

त्यांची जेवणं झाली. नैना अभ्यास करता करता झोपली. गेले दोन दिवस तो नैनाचा अभ्यास ही तो घेत होता. तिला तो वेगवेगळ्या गोष्टी सांगत असे म्हणून ती खूष होती. दुपारी दोन अडीचच्या सुमाराला ते दोघेही 'त्या ' खोलीतल्या दरवाजातून मागे आले. बाहेर ऊन तापलं होतं, पण नदीकडून वारा येत होता . वारा थोडा गरमही होता. दोघेही चढण चढून माळरानावर आले. चढता चढता तिला त्याचा एकदोन वेळा आधारही घ्यावा लागला. त्याला फार चमत्कारिक वाटलं. हाच रस्ता काल रात्री ती सरावलेल्या माणसासारखी चढून आली होती. मग त्याने काही अंतरावरचे एक थडगे दुरून दाखवले. ती काल रात्री त्या थडग्या जवळ उभी होती ते ऐकून तिला भीती बाटली. एकुण बातावरणच दुपार असूनही तिला भीतीदायक वाटलं. मग तो म्हणाला, " याच थडग्यात कोणी बाई आहे असं तुला स्व प्नात दिसलं होतं ना ? " ती हो म्हणाली. पण तिच्या कपाळावर घाम ओघळू लागला. ती घाबरत म्हणाली, " जऊ द्या ना. कशाला आपण या गोष्टीची चिकित्सा करायची ? मला भीती वाटते , आपण घरी जाऊ. " समजावणीच्या सुरात तो म्हणाला, " अगं, आत्ता दिवस आहे. आपण पाहू ना , त्या थडग्यात काही आहे का? म्हणजे तुला स्वप्न पडण्याचं बंद तरी होईल. आणि कदाचित तू झोपेतही चालणार नाहीस. " त्यावर ती घाम टिपीत म्हणाली, "नको हो, मला नाही वाटत ते बघावं. त्यात काही निघालं तर .......? " थडग्यावर वाकत तो म्हणाला, " निघालं तर निघू दे ना. " असं न्हणून त्याने दगडाच्या फटीतून आत हात घातला. मग दोन्ही हातांनी त्याने तो दगड कसातरी सरकवला आणि बाजूला टाकला. वातावरणात एकदाम विक्षिप्त शांतता पसरली. वाहणारा वारा थांवला. वातावरण एकदम ढगाळ झाले.... ‍जणू काही तरी अमानवी घडणार होतं. अमानवी राज्यात खबर पसरली की काय ? ....... आतून एक दोन उंदीर, झुरळं आणि इतर किडे बाहेर आले. मग वातावरण एकदम स्वच्छ झालं. दुपारच्या उन्हात त्या दोघांना मातीच माती दिसली. आत तर काहीच नव्हतं. सुहास ने रेखाकडे प्रश्नार्थक मुद्रेने पाहिले जणू काही त्याला म्हणायचे होते , बघ आत तर काहीच नाही , उगाच घाबरतेस.

थडग्याच्या दोन्ही कडांवर पाय ठेऊन तो खाली वाकून त्यातील माती , पालापाचोळा बाजूला करू लागला. तशी ती म्हणाली, " चला , तिथे काहीच नाही, उगाच हात लावू नका. तरीही त्याने पंधरावीस मिनिटे माती काढून वर टाकली . ...... मग मात्र त्या दोघांना त्यात एक मळकट मातकट रंगाचा विनाश पावत असलेला देह त्यांना दिसला. देह कसला , सांगाडाच होता. अंगावरची कातडी खरवडून काढल्यासारखी सांध्यांजवळ जमा झाली होती. बाकी सगळी हाडच होती. सगळं साफ केल्यावर सुहासला जे दिसलं त्याने तो झटकन मागे सरकला. देहाच्या डोळ्यांच्या ठिकाणी माती भरलेली दिसलि. आणि हसणारे , एकमेकांवर घट्ट बसलेले दात दिसले. ते भयानक हास्य पाहून सुहास आणि रेखा चांगलेच घाबरले. पण त्याने धीर करून देहाच्या डोक्यावरची माती बाजूला केली तेव्हा मातकट रंगाची कवटी उघडी पडली त्यात दोन्ही हात डोक्यावर आडवे झाले होते. त्या हातात बांगड्या (त्या सोन्याच्या होत्या) असल्याने ती स्त्री असल्याचे समजले. पुढे काय करायचं या विचारात असताना त्याने रेखाकडे पाहिले. तिला भोवळ येत होती. म्हणून तो पटकन उडी मारून वर आला आणि तोल जात असलेल्या रेखाला त्याने सावरले. ती बारिक दिसत होती , तरी तिचं वजन एकदम पेलता येईना, म्हणून त्याने तिला घट्ट धरून ठेवली. जवळ पास पाणी नसल्याने तिला त्याने कसंतरी खांद्यावर उचललं , आणि पायाने तो आजू बाजूची माती थडग्यात टाकू लागला. मग त्याने तिला हलकेच खाली ठेवले. आणि वर काढलेला दगड सरकवीत कसातरी थडग्यावर बसवला . पण तो अर्धवटच बसला. आता तिथे पूर्वी पेक्षा जास्त फट निर्माण झाली होती. त्याने परत रेखाकडे परत पाहिले. तिला कसतरी उचलणार तोच ती हळू हळू शुद्धीवर आली. तरीही तिला धरून त्याने कशीतरी घरात आणली. स्वैपाक्घरतून पाणी घेऊन तिच्या तोंडावर मारलं. तिला भानावर आणीत तो म्हणाला, "तू सध्या विश्रांती घे. " तो दिवाणखान्यात गेला. घड्याळात चार वाजत होते. म्हणजे आपण दीडतास तरी तिथे होतो तर. नशीब मामा अजून आलेले नव्हते.

(क्र म श:)