रेखाचे दिवस बरे चालले होते. एक दिवस मामा म्हणाले, " रेखा मी तालुक्याच्या गावी जाऊन य्तोय. सांभाळून राहा. " सकाळी दहाच्या सुमारास मामा गेले. सबंध दिवस काय करायचं म्हणून रेखाने नळमजल्यावरच्या खोल्या आवरण्याचं ठरवलं. तळमजल्यावर स्वैपाकघर , माजघर सोडून चार खोल्या दोन पडव्या होत्या. तीन खोल्यांना कुलपं होती आणि चवथ्या खोलीला नुसतीच कडी होती. दरवाजांच्या कड्या म्हणजे दोन्ही हातानी जोर लावुन सरकवाव्या लागत. आता मामा रात्री शिवाय येणार नव्हते. इतका वेळ कसा घालवणार ? तिने कुलुपांच्या किल्ल्या शोधण्याचा प्रयत्न केला पण तिला काही त्या सापडल्या नाहीत. तिने मामांचं काचेचं कपाटपाहिलं. पण तिला काही किल्ल्या सापडल्या नाहीत. ती कंटाळली. तासभर तिचा असाच गेला. नाश्ता झाल्याने नैना वाड्यासमोरील अंगणात खेळत होती. तिची नजर अचानक भिंतीतल्या फडताळाकडे गेली. ते नुसतेच लोटल्यासारखे होते. तिने उघडताच तिला त्यात वेगवेगळ्या किल्ल्यांचे अनेक जुडगे दिसले. सर्व भयंकर गंजलेले होते. सगळं फडताळच जुडग्यांनी भरलं होतं. आता कोणती किल्ली कशाची आणि कोणती किल्ली कशाची , काय माहीत. अंदाजाने तिने एक जुडगा उचलला. पहिल्याच खोलीला किल्ल्या लावण्यात तिचा अर्धा तास गेला. ती घामाघूम झाली. आणखीनही दोन जुडगे तिने वापरून पाहिले. पण व्यर्थ. मग पहिल्याच जुडग्यातली एक किल्ली कुलुपात किर्र आवाज करीत फिरली. पण कुलुप भलतच वफादार होतं. त्याची वरची दांडी उघडेना . ती जरा वेळ बैठकीवर बसली. मग तिने पुन्हा कुलुप ओढून पाहिलं . पन ते नुसतच हालत राहिलं. तिंने न्हाणीघरातून तेलाची बाटली आणली. कुलुपात तेल घातले. दुसऱ्या दोन खोल्यांच्या कुलपांनाही तिने तेल घातले. तिने शेवटचा प्रयत्न म्हणून दोन्ही हातांनी कुलूप ओढले. खाडकन आवाज करीत ते निघाले. आणि कोयंड्याल लटकू लागले. तिने ती कुलूप किल्ली खाली ठेवून कशीतरी कडी सरकवली. तिला वाटलं आपण हे सगळं का करतोय ? वेळ जात नाही म्हणुन असं करणं बरोबर नाही. चुकून जरी मामांना समजलं , तरी ते आपल्यावर विश्वास ठेवणार नाहीत. पन तिला आपल्या कुतुहलावर ताबा ठेवता आला नाही. कुलुप उघडलच नसतं तर गोष्ट वेगली होती. दार ढकलण्या आधी तिने एकदा नैनाला हाक मारली. पन तक्रातीच्या सुरात नैनाचा आवाज आला. " अगं मी खेळत्ये ना इथे ? मी नाही येणार आत्ता. " तिने अडीच तीन इंच जाडीचा दरवाजा सर्व जोर एकवटून ढकलला. तो खडर्र र.... आवाज करीत उघडला. एखाद्या म्हाताऱ्या माणसाला झोपेतून उठवल्यावर तो कसा तक्रारवजा किरकिर करतो तसा. आत मिट्ट काळोख होता. दारातील उंच उंवरा लक्षात न आल्याने ती खोलीत जवळ जवळ पडतच होती. पण उघडणाऱ्या दरवाजाला धरत् तिने सावरले.

जरा वेळाने डोळे आतील अंधाराला सरावले. खोलीतून एक प्रकारचा उबट हवेचा वास आला. बरोबर वातावरणातली घोडी धूळही उडली. खोलीच्या अंधूक प्रकाशात हाताच्या पंजाएवढ्या लांबीची पाल समोरील भिंतीवरून सरकत गेल्याचे दिसले. तिच्या अंगावर सर्रकन काटा आला. खोलीत पाय ठेवला पण पायाखाली धुळिचे जणू जाजम पसरलं होतं. आत दोन जुन्या पद्धतीचे लाकडी पेटारे होते. त्यांना कुलपं होती. पण आता कुलपं उघडण्याचा तिचा "पेशन्स " आता संपला होता. पेटाऱ्यांवर एक दोन गुंडाळलेली आणी लक्तरं झालेली जाजमं ठेवली होती . ती किती मोठी होती याचा तिला अंधारामुळे अंदाज आला नाही. तिच्या डाव्या हाताच्या भिंतीवर एक खिडकीवजा भाग दिसला. पण तो वर्षानुवर्षे बंद होता. खोलीच्या कोपऱ्यात काही काठ्या पडल्या होत्या. पण ते नक्कीकाय होतं कळेना. नाकावर पदर धरून ती बाहेर आली. पुन्हा सगळा जोर एकवटून तीन ए दरवाजा लावून घेतला. कशीतरी कडी सरकवून कुलुप लावले आणि हाताला लागलेला गंज आणि धूळ पुशीत ती दिवाणखान्याच्या बैठकीवर बसली. तिच्या मनात आलं कशाला दुसरी खोली उघडायला जायचं ?

मग तिने जेवण केलं. नैना आणि ती जेऊन अंथरूणा वर लवंडली. तिला झोप येत नव्हती. एक प्रकारची पोकळी तिच्या मनात निर्माण झाली. मामांकडे येऊन आपण काय करतोय ? आपल्याला निदान काम तरी शोधायला पाहिजे. पुढच्या आयुष्यात आपण काय करणार आहोत ? धेय्यहीन आयुष्य जगणं तिला अस्वस्थ करू लागलं . त्या विचारातच तिला डुलकी लागली.

"पो स्ट म न " या आवाजाने तिला खडबडून जाग आली. पुढच्या दाराशी उभ्या असलेल्या पोस्टमनने तिला एक बंद पाकीत दिले. तो निघून गेल्यावर ते पाकीट फोडावं की नाही या संभ्रमात ती थोडावेळ विचार करीत राहिली. अखेर तिने ते फोडण्याचे ठरवून मामांची माफी मागण्याचे ठरवले. पाकिटातून एक चिठ्ठीवजा पत्र निघाले. कोणीतरी सुहास नावाच्या मुलाने ते लिहिले होते. ते वाचल्यावर तिला कळलं की सुहास मामांचा सख्खा भाचा होता. आणि त्याला दुबईला नोकरी लागली होती. पण जाण्याआधी तो मामांना भेटाय्ला येणार होता. तिला कळेना काय कराव ? कोणीतरी येतय. आपण , आपली काय ओळख करून देणार आहोत ? कोण जाणे . तिने ते पाकीट लिहिण्याच्या टेबलावर ठेवून दिले. नंतार तिच्या लक्षात आलं की नैना अजून झोपलीच आहे. मग तिच्या मनात आलं की आपण आता कुलुप न लावलेली खोली उघडून पाहावी. तिने आधी तोंड धुऊन घेतलं. दुपारचे साडेतीन होत होते. उन्हाची धाप तशी वाड्यात लागत नव्हती. पण बाहेर दिसणाऱ्या लख्ख उजेडावरून तिने अंदाज बांधला. वाऱ्याचं नावही नव्हतं. एवढा मोठा वाडा पण वाड्यात वीज नव्हति. किंबहुना ती गावात अगदी मोजक्याच ठिकाणी होती. तिने घटाघट पाणी प्यायलं.

आता ती कुलुप नसलेल्या दाराकडे गेली. तेही तितकच जाड होतं. बराच जोर लावल्यावर गंजलेली कडी एकदाची सरकली. हाताला पडलेल्या वळांची कळ सहन करीत ती काही सेकंद थांबली. तिने परत बाहेर्रील मुख्य दरवाजाचा कानोसा घेतला. बाहेरून कोणताच आवाज येत नव्हता. दरवाजा आणि गेट उघडं असलं तरी कोणिही येण्याची शक्यता नव्हती. मामांचा वाडा भुताटकीचा वाडा म्हणून गावात प्रसिद्ध होता. तरिही तिने मुख्य दरवाजा जरालोटून घेतला. मग तिने खोलीचा दरवाजा जोर लावून रेटला. यावेळी मात्र ती पडली नाही , तर सावधपणे बाहेर उभी राहिली. ही खोली पण मघाच्याच खोली एवढी मोठी होती. थोडी लांबोडकी होती इतकेच. खोलित एवढं अंधूक दिसत होतं. की आत जायल कोणालाही भीती वाटली असती. तरीही तिने उंबऱ्यावरून आतल्या धुळित पाय टाकला. आणि डोळे विस्फारून पाहू लागली.... काय होतं तिथे ? ... कोपऱ्यात एक उंच स्टूल होतं. त्यावर एक सिमेंटचं घमेलं होतं. बाजूला कुदळ , फावडी, विटा , वगैरे पडलेलं होतं. एक प्रकारचा चुन्या सारखा तीव्र वास येत होता. खोलीला खिडकी नव्हती. पण थंड हवा येत होती. " कुठून ? " तिने स्वतःशीच शब्द उच्चारला . मानवी शब्द बहुतेक बऱ्याच वर्षात प्रथमच उमटला असावा. तिचे डोळे आता अंधाराला सरावले . त्यात तिने तिच्या पासून दोन तीन हात दूर असलेल्या भिंतीकडे पाहीले. भिंतीला केव्हातरी ऑइल पेंट दिला असावा. त्याचे ओघळकाळाच्या ओघात करपटले होते. मूळ रंग काय असावा याचा अंदाज येत नव्हता. आपण मेणबत्ती तरी आणायला हवी होती. तिला जाणवून अस्वस्थ वाटले. गम्मत म्हणजे भिंतीतच एक दरवाजा होता. आता आणखीन एक खोली आहे की काय ? सरावलेल्या प्रश्नानंतर अचांनक कठीण प्रश्न समोर यावा तसे. तिने जवळ जाऊन दरवाजाला हात लाव न पाहिले. आश्चर्य म्हणजे त्याच्यावरची कडी हालली आणि तो आपसूकच बाहेरच्या बाजूला उघडू लागला. अडखळणारा आवाज करीत तो निर्जिव माणसासारखा सताड उघडला. .... बाहेरील प्रकाश तिच्या डोळ्यावर अचानक आल्याने , प्रथम तिने डोळे मिटले आणि काही सेकंदातच उघडले.

तिच्या तोंडावर थंड गार वारा येऊ लागला. आस्ते आस्ते वाऱ्याचा वेग वाढला. मग ती थोडी भानावर आली. तिने आता त्या प्रकाशात मागे वळून पाहिले तर तिच्या डाव्या हाताच्या भिंतीतून वर जाणारा तोंड उघडलेल्या माणसासारखा एक जिना तिला दिसला.मघाशी खोलीत आलेला वारा जिन्यावरून येत होता तर. ती स्वतःशीच पुटपुटली. तिने आता नवीन दाराच्या बाहेत डोके काढून समोर वाकून पाहिले. ........ ‍खडकाळ माळरानासारखा भाग तिला दिसला. अर्धवट सुकलेले पिवळे गवत आणि लहान ल्हान वड पिंपळाची झाडे याखेरीज तिला तिथे काही दिसले नाही. पण तोपरिसर आपण कुठेतरी पूर्वी पाहिला असल्याचे जाणवले. मग तिने परत फिरण्यासाठी मान वळवली. आणि तिला खोलीच्या पहिल्या दारात मामांची आकृती दिसली. तिच्या अंगाला घाम फुटला .

(क्र म शः)