मराठी भाषेच्या भवितव्याबद्दल चिंता व्यक्त करणारे बरेचसे लिखाण मी रात्री झोपण्यापूर्वी उशीरापर्यंत आंतर्जालावर वाचत बसलो होतो. तेच विचार डोक्यात घेऊन पडल्या पडल्या मला एकदम एक बारीकसा साक्षात्कार झाला. हल्ली झाडाखाली मांडी घालून बसून ध्यान धरून निवांतपणे बसण्याची फारशी सोय राहिलेली  नसल्यामुळे मला गादीवर पडल्या पडल्याच लहानसे साक्षात्कार होऊ लागले आहेत. तसा त्या वेळी झाला आणि इतर भाषेतील शब्द मराठी भाषेत कां शिरू लागले आहेत याचे मुख्य कारण काय असावे ते माझ्या लक्षात आले.  आजकाल आपण आपल्या परंपरागत चालीरीती  सोडून नवनव्या परकीय गोष्टींचा उपयोग रोजच्या जीवनात  करू लागलो आहोत आणि त्या वस्तू आपापल्या नांवानिशी आपल्या जीवनात येऊन आपली भाषा भ्रष्ट करीत आहेत हे एक कारण बहुधा त्याच्या मुळाशी आहे. तेंव्हा 'मूले कुठारः ' (मराठी भाषेला संस्कृत भाषेचे प्रदूषण बहुधा चालत असावे) घालून निदान माझ्यापुरता हा प्रश्न निकालात काढायचा असे मी ठरवले. त्यानंतर मला जराशी शांत झोप लागली.

सकाळी उठून स्वच्छतागृहात गेलो. आणीबाणीची परिस्थिती आलेली असल्यामुळे त्या जागी आंग्ल संस्कृतीचे झालेले अतिक्रमण सहन करून घेण्याखेरीज गत्यंतरच नव्हते. दांत घासायची तितकीशी घाई नव्हती. अनेक रसायने मिसळून बनवलेला लिबलिबीत पदार्थ आणि तो दातांना फासण्याचा बारीक कुंचला या रोजच्या वापरातील गोष्टी तर सोडून द्यायच्या होत्याच. गांवाकडून येऊन गेलेल्या कोठल्याशा पाहुण्याने आणलेली माकडछाप काळी भुकटी खणात राहून गेलेली होती. तिच्या डब्यावर लिहिलेले आंग्ल भाषेतील शब्द वाचल्यानंतर तिच्या शुद्धतेची खात्री वाटेना. मराठी माणसे दांत घासण्यासाठी राखुंडीचा उपयोग करतात असे ऐकले होते. पण या राखुंडीत नक्की कशाची राख मिसळलेली असते याची कल्पना नव्हती. घरात तर कसलीच चिमुटभर राख मिळेना. "संन्याशाच्या लग्नाला शेंडीपासून तयारी" असे म्हणतात. इथे तर संन्यास घेण्यासाठी अंगाला फासायलासुद्धा राख उपलब्ध नव्हती. तेंव्हा आता एक नवीन म्हण काढावी काय असा विचार मनात आला. माझ्या भिकार लिखाणाचे चिटोरे या निमित्ताने जाळून टाकावेत असा एक प्रस्ताव समोर आला, पण त्यातून निघालेल्या राखेने दांत तरी स्वच्छ घासले जातील की नाही अशी शंका उपस्थित झाल्यामुळे तो बारगळला. अखेरीस साध्या मिठानेच दांत घासावेत असे म्हणून ते आणायला गेलो, तेवढ्यात ते बनवणाऱ्या पारशाने त्यातही 'आयो'पासून सुरू होणारे एक मूलद्रव्य मिसळून ते मीठ त्याने युक्त केले असल्याची जाहिरात कानावर आदळली. त्यामुळे वाण्याकडे जाऊन खडेमीठ विकत आणले आणि खलबत्त्यात ते कुटून ते चूर्ण दांत घासण्यासाठी वापरले. या खटपटीत दोन तीन जागी हिरड्या खरचटल्या जाऊन थोडे रक्तही आले, पण मी माघार घेतली नाही.

"आधी केले, मग सांगितले" हे माझे ब्रीदवाक्य असल्यामुळे माझा निश्चय मी कोणाला सांगितला नव्हता. घरातील मंडळींना माझ्या विक्षिप्तपणाची संवय असल्यामुळे त्यांनी आपला दिनक्रम सुरू ठेवला होता. रोजच्याप्रमाणेच त्यांनी अमृततुल्य ऊष्ण पेय प्राशन केले.  या परकीय पेयाला जरी आपण मराठी नाव दिले असले तरी त्याने सोबत आणलेली इतर पेये अजून आंग्ल नांवानेच ओळखली जातात. शिवाय त्याच्या बरोबर किंवा त्यात बुडवून खाण्याच्या भट्टीत भाजलेल्या मैद्याच्या चकत्याही आल्याच. त्यांचा त्याग करणे आवश्यक होते. त्यामुळे मी मात्र स्पष्ट नकार दिला.

स्नान करण्यासाठी न्हाणीघरात गेलो. इथे पाणी तापवण्याच्या तांब्याच्या बंबाचा प्रवेश कधी झालाच नव्हता. विद्युल्लतेच्या वहनाला विरोध करून निर्माण होणाऱ्या ऊष्णतेचा उपयोग त्यासाठी केला गेला होता. पण त्यासाठी अंगुलीस्पर्श करायच्या जागेला मराठीत काय म्हणतात ते न कळल्यामुळे थंड पाण्यानेच स्नान करून घेतले. आता मात्र मोठाच प्रश्न समोर उभा राहिला, कारण अंग पुसण्यासाठी जे जाडेभरडे चौकोनी फडके मी ठेवले होते त्याचे फक्त इंग्रजी नांवच मला ज्ञात होते. एवढेच नव्हे तर माझ्या अतर्वस्त्रावरील 'वायफळ इब्लिस परदेशी' या शब्दांची इंग्रजी आद्याक्षरे मला वाकुल्या दाखवीत होती. भरीत भर म्हणून डोक्यात एक नवीनच प्रकाश पडला. थंड पाण्याच्या स्पर्शाचा परिणाम असावा. आतापर्यंत मी बाहेर जातांना जे कपडे अंगात घालत आलो होतो त्यांची नांवे इंग्रजी होती तर घरात वापरात असलेले कपडे परप्रांतातून आलेले होते. मराठी बाणा जपायचा झाल्यास मला कंबरेला पंचा किंवा धोतर गुंडाळून वर कुडते, उपरणे असे कांही तरी परिधान करावे लागणार. ही वस्त्रे माझ्याकडे नव्हतीच. शिवाय ती कोणत्या दुकानात मिळतात हेही ठाऊक नव्हते.

दोन हजार वर्षापूर्वी कोठलासा वेडा शास्त्रज्ञ "सापडले, सापडले" असे ओरडत न्हाणीघरातून निघाला आणि रस्त्यातून विवस्त्र स्थितीत पळत सुटला होता म्हणे. आता मीसुद्धा "कोठे मिळेल? कोठे मिळेल? " असे ओरडत रस्त्यातून पळत आहे या विचाराने मला दरदरून घाम फुटला आणि मी स्वप्नातून खडबडून जागा झालो.