नांगरून पडलेल्या जमिनीतील ढेकळे विरघळली. जमिनींनी पाणी पिऊन घेतले. ठिकठिकाणी लहानमोठी डबकी साचली आणि निळ्याकाळ्या आकाशाचे प्रतिबिंब त्यांत दिसू लागले. रानातून जाताना लोकांच्या, मेंढरांच्या, गुरांच्या पायांना चिखलाचे लपके चिकटू लागले. माळरान भिजले आणि हिरव्यागार माळावर काळीभोर मेंढरे हिंडू लागली. आणि त्यांच्या पाठींवर बसून काळे कोतवालपक्षी घोगरा आवाज काढू लागले. कुणाच्याही दृष्टीला न पडण्याची खबरदारी घेऊन चित्तर उंच स्वरात ओरडू लागले."

...

बनगरवाडीच्या तुलनेत 'पावसाळी हवे'तलं वर्णन थोडं अलंकारिक असलं तरी, तेव्हाच्या गिरगावातील मध्यमवर्गीय माणसाच्या तोंडी ते कृत्रिम वाटत नाही. खरं तर, 'दक्षिणेकरता पोट सावरत धावणाऱ्या भटजीसारखे ढग','दमेकरी म्हाताऱ्यासारखी हवा' यासारख्या उपमा आणि चेतनागुणोक्ती अलंकाराचा केलेला सुरेख उपयोग यातून वर्णन खुलतं. बनगरवाडीतल्या त्रयस्थ निरीक्षणाच्या अगदी विरुद्ध, या कथेत बाहेरच्या निसर्गवर्णनाबरोबरच कथानायकाची मन:स्थिती रेखाटण्यावर भर दिला आहे. दोन लेखकांचे, एकाच ऋतूच्या वर्णनाचे दोन वेगळे मार्ग! दोन्हीही तितकेच प्रभावी.

"रात्रभर उकाड्यानं नुसतं गुदमरून जायला झालं होतं. कधी न धुतलेलं गरम जाकीट घातलेल्या दमेकरी म्हाताऱ्यासारखी हवा झाली होती. शरीर नुसतं चिवचिवलं होतं. आणि मन निपचित पडलं होतं.

पण पहाटेच्या सुमाराला धावत्या सरींचे सपकाऱ्यावर सपकारे मारून पावसानं सारं वातावरण थंडगार करून सोडलं. पाणी पिऊन वाऱ्यानं एक भला मोठा थंड सुस्कारा सोडला आणि मग तास-दोन तास ढगांच्या पखाली तुडुंब भरून आणून रित्या करण्याचा त्यानं सपाटा चालवला.

पायगतीचं पांघरूण अंगावर घेऊन मी त्यात गुरगुटलो. जागेपणीच झोपेची सुस्ती मी अनुभवली. एक प्रकारची सौम्य प्रसन्नता येऊन मला बिलगली. आणि जलबिंदूंनी डवरलेल्या अर्धोन्मीलित मोगऱ्याच्या कळीप्रमाणे माझ्या मनाची स्थिती झाली. हातातला खाऊ थोडा-थोडा खाऊन, तो खूप वेळ पुरविणाऱ्या लहान मुलाप्रमाणे मी कंजूषपणे तो आनंद थोडा-थोडा उपभोगीत होतो. मनाच्या गळक्या भांड्यात सुखदु:खं साठवून ठेवता येत नाहीत हे मला माहीत नव्हतं थोडंच! पण सुखाला आचवलेल्या ह्या दरिद्री जगात माणसाच्या मनाचा असाच संकोच होतो.

थोड्या वेळानं संधिप्रकाश कुठून तो झिरपू लागला. आणि पाय आखडून गाढ झोपी गेलेल्या कांदेवाडीतल्या कंगाल इमारतींच्या अंगावरचं अंधाराचं मळकं ठिगळं लावलेलं वस्त्र त्यानं दूर केलं. फाटक्यातुटक्या लक्तरांप्रमाणे दिसणाऱ्या त्या इमारतींच्या कळकट कौलांच्या झिंज्यातून पाणी ठिपकत होतं. आणि खिडक्यांचे डोळे किलकिले करून त्या बावळटपणे पावसाकडे पाहत होत्या. इतक्यात कुठचंसं दार कुरकुरलं, 'ऊं ऽ ऽ ऽ. मी नाही जा!'

मला वाटलं की, कोणाच्यातरी कुशीत डोकं खुपसून आपणदेखील तसंच कुरकुरावं. मी पांघरूणात अधिकच गुरगुटलो, आणि त्या नुसत्या कल्पनेनंच मनातलं समाधान इतकं ओसंडलं की ते कुठं साठवावं ते मला दरिद्र्याला कळेना!

गरम चुलीमागे बसून डोळे मिटून गुरगुरणाऱ्या मांजराप्रमाणे मी कितीतरी वेळ बिछान्यात पडून होतो. पण हळूहळू ती सौम्य प्रसन्नता झिरपून गेली. आणि मनाचं भांडं रिकामं झालं. घड्याळाची टिकटिकदेखील ऐकायला येऊ लागली.

तेवढ्यात घरातल्या दिव्याचं बटन वाजलं. उजेडाचा एक लांबट चौकोन जमिनीवर उमटला. माझी आणि त्याची फार जुनी मैत्री! एके काळी माझ्या आईनं बटन दाबलं की, तो माझ्या अंथरुणाशेजारी येऊन बसत असे. आता बायकोच्या संसारदक्षतेच्या तो हकीगती सांगतो.

थोड्या वेळानं स्टोव्हचं गाणं सुरू झालं. मध्यमवर्गीय संसाराच्या सुखदु:खाचं ते गाणं मी अनेकदा ऐकलं असेल. पण त्या वेळी त्या गाण्यातलं सारं कारुण्य माझ्या हृदयाला जाऊन भिडलं. आणि एका स्निग्ध खिन्नतेचा एकएक थेंब अगदी सावकाशपणे माझ्या मनात ठिपकू लागला.

समाधान आणि खिन्नता ह्यांचं इतकं जवळचं नातं आहे की, माझ्या मनातल्या समाधानाची खिन्नता आणि खिन्नतेचं समाधान केव्हा होतं ते माझं मलाच कळत नाही.

ह्या आळसट, नाजूक अनुभूतीचा डाव कुजेल अशी भीती वाटायला लागली, तेव्हा चटकन उठून गॅलरीत आलो.

वात्रट वारा अधूनमधून आपले ओले हात झाडून पावसाचे शिंतोडे उडवीत होता. वाळत घातलेले कपडे जागच्या जागी खिदळत होते. टेलिफोनच्या तारांवरून भराभर सरकत जाऊन खाली उड्या घ्यायचा खेळ काही थेंबांनी चालवला होता. रस्त्यात मोकळ्या सुटलेल्या एका वासरानं एकदम कान टवकारले, नाक फेंदारलं, आणि आपल्या शेपटीचा गोंडा हवेत झुलवत ते तिरप्या उड्या मारीत उधळलं. आणि एक कुत्रा मारे उसन्या वीरश्रीनं त्याचा पाठलाग करीत मोठमोठ्यानं भुंकू लागला.

आकाशात ढगांचं गढूळ पाणी साठून राहिलं होतं. आणि शेणानं सारवलेल्या टोपलीखाली कोंबडीची पिलं झाकून ठेवलेली असावी, त्याप्रमाणे मुंबईवर ढगांचं झाकण पडलं होतं."

[हाच लेख येथेही वाचता येईल.]