साभार : 'गुढीपाडवा' विषयक आध्यात्मिक माहिती
गुढी उभारण्याची पद्धत
गुढीचे स्थान : गुढी उभी करताना ती दरवाजाच्या बाहेर; परंतु उंबरठ्यालगत (घरातून पाहिल्यास) उजव्या बाजूला उभी करावी. उजवी बाजू म्हणजे जिवाची कार्यरत स्थिती.
पद्धत : अ. गुढी उभी करताना सर्वप्रथम सडासंमार्जन करून अंगण रांगोळीने सुशोभित करावे गुढी उभारण्याच्या जागी रांगोळीने स्वस्तिक काढून त्याच्या मध्यबिंदूवर हळद-कुंकू वाहावे.
आ. गुढी उभी करताना ब्रह्मांडातील शिव-शक्तीच्या लहरींना आवाहन करून तिची स्वस्तिकावर स्थापना करावी. यामुळे गुढीच्या टोकावर अस लेल्या सर्व घटकांना देवत्व प्राप्त होते.
इ. गुढी आपल्या देहातील सुषुम्नानाडीचे प्रतिनिधित्व करत असल्याने ती जमिनीवर उंबरठ्यालगत; परंतु थोडीशी झुकलेल्या स्थितीत उभी करावी. - एक विद्वान (सौ. अंजली गाडगीळ यांच्या माध्यमातून)
प्रार्थना : 'हे ब्रह्मदेवा, हे विष्णू, या गुढीच्या माध्यमातून वातावरणातील प्रजापती, सूर्य व सात्त्विक लहरी ग्रहण केल्या जाऊ देत. त्यांतून मिळणाऱ्या शक्तीतील चैतन्य सातत्याने टिकून राहू दे. मला मिळणाऱ्या शक्तीचा वापर माझ्याकडून साधनेसाठी केला जाऊ दे. ', हीच आपल्या चरणी प्रार्थना!
'गुढीपाडवा' कसा साजरा करावा? - ध्वनिचित्रपट
गुढी कशी उभारावी? - ध्वनिचित्रपट
गुढी खाली कशी उतरवावी? - ध्वनिचित्रपट
धर्मध्वज पूजा-विधी
सर्वेभ्यो देवेभ्यो ब्राह्मणेभ्यो नमो नम: ।
१. आचमन करणे : डाव्या हातात पळी घ्यावी. उजवा हात उताणा धरावा. पळीने उजव्या हातावर पाणी घ्यावे. पुढील नावे घेत कृती करावी.
श्री केशवाय नम:। (पाणी तोंडात घ्यावे. )
श्री नारायणाय नम:। (पाणी तोंडात घ्यावे. )
श्री माधवाय नम:। (पाणी तोंडात घ्यावे. )
श्री गोविंदाय नम: । (असे म्हणत उजव्या हातावरून ताम्हणात पाणी सोडावे. )
(हात पुसून घ्यावेत व जोडावेत. )
'श्री विष्णवे नम: ।' पासून 'श्रीकृष्णाय नम: ।' पर्यंतची श्रीविष्णूची २० नावे म्हणावी.
'श्री विष्णवे नम: । श्री मधुसूदनाय नम: । श्री त्रिविक्रमाय नम: । श्री वामनाय नम: ।
श्रीधराय नम: । श्री हृषीकेशाय नम: । श्री पद्मनाभाय नम: । श्री दामोदराय नम: ।
श्री संकर्षणाय नम: । श्री वासुदेवाय नम: । श्री प्रद्युम्नाय नम: । श्री अनिरुद्धाय नम: ।
श्री पुरुषोत्तमाय नम: । श्री अधोक्षजाय नम: । श्री नारसिंहाय नम: । श्री अच्युताय नम: ।
श्री जनार्दनाय नम: । श्री उपेंद्राय नम: । श्री हरये नम: । श्रीकृष्णाय नम: ।
२. पुनराचम्य : पुनराचम्य म्हणजे वरील प्रकारे पुन्हा एकदा आचमन करणे.
३. हात जोडून म्हणणे :
इष्टदेवताभ्यो नम: । कुलदेवताभ्यो नम: । ग्रामदेवताभ्यो नम: । स्थान देवताभ्यो नम: । वास्तुदेवताभ्यो नम: । आदित्यादी नवग्रहदेवताभ्यो नम: । सर्वेभ्यो देवेभ्यो नम: । सर्वेभ्यो ब्राह्मणेभ्यो नमो नम: ।
४. देशकाल : डोळयांना पाणी लावावे. (भारतातील लोकांनी म्हणावयाचा देशकाल) श्रीमद्भगवतो महापुरुषस्य विष्णोराज्ञया, प्रवर्तमानस्य अद्य ब्रह्मणो द्वितीये परार्धे, विष्णुपदे, श्रीश्वेत-वाराहकल्पे, वैवस्वत मन्वंतरे, अष्टाविंशती तमे युगे, युगचतुष्के, कलीयुगे, प्रथम चरणे, जंबुद्वीपे, भरतवर्षे, भरतखंडे, रामक्षेत्रे, बौद्धावतारे, आर्यावर्तदेशे, शालिवाहन शके, अस्मिन्वर्तमाने व्यावहारिके, सर्वधारीनाम संवत्सरे, उत्तरायणे, वसंतऋतौ, चैत्रमासे, शुक्लपक्षे, प्रतिपद तिथौ, रवी वासरे, रेवती दिवस नक्षत्रे, एेंद्र योगे, किंस्तुघ्न करणे, सर्वग्रहेषू यथायथं राशिस्थानानी स्थितेषू सत्सू एवंगुण विशेषेण विशिष्टायां शुभपुण्यतिथौ, मम आत्मन: सकल शास्त्र श्रुती-स्मृती पुराणोक्त फल प्राप्त्यर्थम ।
५. संकल्प करणे : भांड्यातील अक्षता उजव्या हाताच्या बोटांनी घेऊन हाताचा तळवा वरच्या दिशेला करावा. मग अंगठा सोडून उरलेल्या चार बोटांवरून अक्षता हळूहळू तळव्यावरती घसरत आणाव्यात. स्वत:चे गोत्र व नाव उच्चारावे, उदा. 'काश्यप गोत्र व बाळकृष्ण नाव' असल्यास 'काश्यप गोत्रे उत्पन्न: बाळकृष्ण शर्मा अहं', असे म्हणावे व पुढील संकल्प करावा. 'अस्माकं सर्वेषां, सह कुटुंबानां, सह परिवाराणां, क्षेम, स्थैर्य, अभय, विजय, आयू:आरोग्य प्राप्त्यर्थं अस्मीन प्राप्त नूतन वत्सरे, अस्मद गृहे, अब्दांत: नित्य मंगल अवाप्तये ध्वजारोपण पूर्वकं पूजनं तथा आरोग्य अवाप्तये निंबपत्र भक्षणं च करिष्ये । निर्विघ्नता सिद्ध्यर्थं महागणपती पूजनं / स्मरणं करिष्ये । कलश, घंटा, दीप पूजां करिष्ये ।' ('करिष्ये' म्हणतांना उजव्या हातातील अक्षतांवर पाणी घालून ताम्हणात सोडाव्या व हात पुसावेत. ज्यांना गणपतिपूजन करता येत असेल त्यांनी 'पूजनं करिष्ये', असे म्हणावे व सुपारीवर किंवा नारळावर गणपतीची पूजा करावी ज्यांना येत नाही, त्यांनी 'स्मरणं करिष्ये', असे म्हणावे व खालीलप्रमाणे गणपतीचे स्मरण करावे. )
६. श्री गणपतिस्मरण
वक्रतुंड महाकाय कोटी सूर्य समप्रभ । निर्विघ्नं कुरू मे देव सर्वकार्येषू सर्वदा ।। महागणपतिं चिंतयामी नम: ।
७. कलश, घंटा, दीप पूजन करणे :
गंध-फूल अक्षता वाहून कलश, घंटा, दीप यांची पूजा करावी.
१. कलशाय नम: । सकल पूजार्थे गंधाक्षत पुष्पं समर्पयामी ।
२ घंटिकायै नम: । सकल पूजार्थे गंधाक्षत पुष्पं समर्पयामी ।
३. दीपदेवताभ्यो नम: । सकल पूजार्थे गंधाक्षत पुष्पं समर्पयामी ।
८. ब्रह्मध्वज पूजा
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । ध्यायामी । (हात जोडावे. ) ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । विलेपनार्थे चंदनं समर्पयामी । (गंध लावणे)
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । मंगलार्थे हरिद्रां समर्पयामी । (हळद वाहणे)
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । मंगलार्थे कुंकुमं समर्पयामी । (कुंकू वाहणे)
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । अलंकारार्थे अक्षतां समर्पयामी । (अक्षता वाहणे)
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । पूजार्थे पुष्पं, तुलसीपत्रं, दुर्वांकुरान, पुष्पमालांच समर्पयामी ।
(फूल, तुळशीचे पान व दूर्वा वाहाव्यात व फुलांचा हार घालावा. )
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम:, धूपं समर्पयामी । (उदबत्ती ओवाळणे)
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम:, दीपं समर्पयामी । (निरांजन ओवाळणे)
९. नैवेद्य : उजव्या हातात तुळशीची दोन पाने घेऊन त्यावर पाणी घालावे. नैवेद्याच्या ताटाभोवती घड्याळाच्या काट्याच्या दिशेने एकदाच पाणी फिरवावे. नैवेद्यावर तुळशीच्या दोन पानांनी पाणी प्रोक्षण करून एक पान नैवेद्यावर ठेवावे व दुसरे ब्रह्मध्वजाच्या चरणी वाहावे. 'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । नैवेद्यार्थे पुरस्थापित (नैवेद्याचे नाव घ्यावे. ) नैवेद्यं निवेदयामी ।' त्यानंतर 'ॐ प्राणाय स्वाहा, ॐ अपानाय स्वाहा, ॐ व्यानाय स्वाहा, ॐ उदानाय स्वाहा, ॐ समानाय स्वाहा, ॐ ब्रह्मणे स्वाहा, हे मंत्र म्हणत उजव्या हाताच्या पाचही बोटांच्या टोकाने तळवा देवाकडे येईल, अशा तऱ्हेने नैवेद्याचा वास देवाकडे न्यावा किंवा हात जोडून 'ॐ प्राणाय स्वाहा, ॐ अपानाय स्वाहा, ॐ व्यानाय स्वाहा, ॐ उदानाय स्वाहा, ॐ समानाय स्वाहा, ॐ ब्रह्मणे स्वाहा', या मंत्राने देवाला नैवेद्य समर्पित करावा. नंतर उजव्या हातावर पाणी घेऊन 'समर्पयामी' म्हणतांना, ते पाणी ताम्हणात सोडावे. 'ब्रह्मध्वजाय नम:। नैवेद्यं समर्पयामी । मध्ये पानीयं समर्पयामी, उत्तरापोशनं समर्पयामी, हस्त प्रक्षालनं समर्पयामी, मुख प्रक्षालनं समर्पयामी ।' उजव्या हातात गंध फूल घेऊन ते ब्रह्मध्वजाच्या चरणी वाहावे. 'करोद्वर्तनार्थे चंदनं समर्पयामी ।' 'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । मुखवासार्थे पूगीफल तांबूलं समर्पयामी ।' (विड्यावर पाणी सोडावे. ) 'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । फलार्थे नारिकेल फलं समर्पयामी ।'(नारळावर पाणी सोडणे)
१०. आरती ओवाळणे
(गणपतीची आरती म्हणावी. ) 'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । मंगलार्तिक्य दीपं समर्पयामी ।'
११. कापूर ओवाळणे
'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । कर्पूर दीपं समर्पयामी ।'
१२. 'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । प्रदक्षिणां समर्पयामी ।' (स्वत:भोवती प्रदक्षिणा घालावी. शक्य असल्यास गुढीला घालावी. )
१३. 'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम:। नमस्कारान समर्पयामी ।'(नमस्कार करावा. )
१४. प्रार्थना
'ब्रह्मध्वज नमस्तेस्तू सर्वाभीष्ट फलप्रद । प्राप्तेस्मीन वत्सरे नित्यं मद्गृहे मंगलं कुरू ।।' अर्थ : सर्व इष्ट फल देणाऱ्या अशा हे ब्रह्मध्वज देवते, तुला मी नमस्कार करतो. या नवीन वर्षामध्ये माझ्या घरात नेहमी मंगल, म्हणजे चांगले घडू दे. 'अनेन कृत पूजनेन ब्रह्मध्वज: प्रीयताम ।' (उजव्या हातावर अक्षता घेऊन त्यावर पाणी घालून त्या ताम्हणात सोडाव्यात. 'विष्णवे नमो ।, विष्णवे नमो । विष्णवे नम: ।', असे म्हणावे व सुरुवातीला सांगितल्याप्रमाणे दोन वेळा आचमन करावे. )
१५. निंब पत्र (कडुनिंबाचे पान) भक्षण करावे.
(टीप : शब्दांचा अर्थ कळावा व संस्कृत शब्दांचे उच्चार करणे सोपे जावे; म्हणून ते शब्द तोडून लिहिले आहेत. )
'गुढीपाडवा' विषयक आध्यात्मिक माहिती
अ. गुढीपाडवा असा साजरा करा!
१. हिंदूंचा नववर्षारंभदिन गुढीपाडवा
२. गुढी उभारण्याची पद्धत
३. धर्मध्वज पूजा-विधी
४. कडुनिंबाचा प्रसाद
५. संवत्सर पूजा
आ. गुढीपाडव्याचे महत्त्व
१. चैत्र शुद्ध प्रतिपदा या दिवशी वर्षारंभ करण्याचे नैसर्गिक, ऐतिहासिक व
आध्यात्मिक महत्त्व
२. गुढीपाडवा व गुढीपाडव्याच्या वेळी वापरण्यात येणाऱ्या वस्तूंचे महत्त्व
३. गुढीपाडवा म्हणजे संकल्पशक्तीची मुहूर्तमेढ!
४. नवी सृष्टी निर्माण करूया!
५. खरा गुढीपाडवा!
थोडक्यात, पण महत्त्वाचे...
१. गुढीपाडव्याचा भावार्थ
२. ब्रह्मदेवाने सृष्टी निर्माण करताना 'माझ्यात गर्व निर्माण होऊ देऊ नका',
असा वर मागणे
३. हिंदूंनो, तुमची सिंहगर्जना सर्वांना ऐकवा!
४. शुभेच्छा संदेश!
विशेष माहिती
१. विदेशातील साधकांना आलेली अनुभूती
२. बोधचित्र
३. शुभेच्छापत्र पाठवा
गुढीचे स्थान : गुढी उभी करताना ती दरवाजाच्या बाहेर; परंतु उंबरठ्यालगत (घरातून पाहिल्यास) उजव्या बाजूला उभी करावी. उजवी बाजू म्हणजे जिवाची कार्यरत स्थिती.
पद्धत : अ. गुढी उभी करताना सर्वप्रथम सडासंमार्जन करून अंगण रांगोळीने सुशोभित करावे गुढी उभारण्याच्या जागी रांगोळीने स्वस्तिक काढून त्याच्या मध्यबिंदूवर हळद-कुंकू वाहावे.
आ. गुढी उभी करताना ब्रह्मांडातील शिव-शक्तीच्या लहरींना आवाहन करून तिची स्वस्तिकावर स्थापना करावी. यामुळे गुढीच्या टोकावर अस लेल्या सर्व घटकांना देवत्व प्राप्त होते.
इ. गुढी आपल्या देहातील सुषुम्नानाडीचे प्रतिनिधित्व करत असल्याने ती जमिनीवर उंबरठ्यालगत; परंतु थोडीशी झुकलेल्या स्थितीत उभी करावी. - एक विद्वान (सौ. अंजली गाडगीळ यांच्या माध्यमातून)
प्रार्थना : 'हे ब्रह्मदेवा, हे विष्णू, या गुढीच्या माध्यमातून वातावरणातील प्रजापती, सूर्य व सात्त्विक लहरी ग्रहण केल्या जाऊ देत. त्यांतून मिळणाऱ्या शक्तीतील चैतन्य सातत्याने टिकून राहू दे. मला मिळणाऱ्या शक्तीचा वापर माझ्याकडून साधनेसाठी केला जाऊ दे. ', हीच आपल्या चरणी प्रार्थना!
'गुढीपाडवा' कसा साजरा करावा? - ध्वनिचित्रपट
http://www.sanatan.org/marathi/dainik/visheshank/gudhipadwa/index.htm#v…
गुढी कशी उभारावी? - ध्वनिचित्रपट
http://www.sanatan.org/marathi/dainik/visheshank/gudhipadwa/index.htm#v…
गुढी खाली कशी उतरवावी? - ध्वनिचित्रपट
http://www.sanatan.org/marathi/dainik/visheshank/gudhipadwa/index.htm#v…
धर्मध्वज पूजा-विधी
सर्वेभ्यो देवेभ्यो ब्राह्मणेभ्यो नमो नम: ।
१. आचमन करणे : डाव्या हातात पळी घ्यावी. उजवा हात उताणा धरावा. पळीने उजव्या हातावर पाणी घ्यावे. पुढील नावे घेत कृती करावी.
श्री केशवाय नम:। (पाणी तोंडात घ्यावे. )
श्री नारायणाय नम:। (पाणी तोंडात घ्यावे. )
श्री माधवाय नम:। (पाणी तोंडात घ्यावे. )
श्री गोविंदाय नम: । (असे म्हणत उजव्या हातावरून ताम्हणात पाणी सोडावे. )
(हात पुसून घ्यावेत व जोडावेत. )
'श्री विष्णवे नम: ।' पासून 'श्रीकृष्णाय नम: ।' पर्यंतची श्रीविष्णूची २० नावे म्हणावी.
'श्री विष्णवे नम: । श्री मधुसूदनाय नम: । श्री त्रिविक्रमाय नम: । श्री वामनाय नम: ।
श्रीधराय नम: । श्री हृषीकेशाय नम: । श्री पद्मनाभाय नम: । श्री दामोदराय नम: ।
श्री संकर्षणाय नम: । श्री वासुदेवाय नम: । श्री प्रद्युम्नाय नम: । श्री अनिरुद्धाय नम: ।
श्री पुरुषोत्तमाय नम: । श्री अधोक्षजाय नम: । श्री नारसिंहाय नम: । श्री अच्युताय नम: ।
श्री जनार्दनाय नम: । श्री उपेंद्राय नम: । श्री हरये नम: । श्रीकृष्णाय नम: ।
२. पुनराचम्य : पुनराचम्य म्हणजे वरील प्रकारे पुन्हा एकदा आचमन करणे.
३. हात जोडून म्हणणे :
इष्टदेवताभ्यो नम: । कुलदेवताभ्यो नम: । ग्रामदेवताभ्यो नम: । स्थान देवताभ्यो नम: । वास्तुदेवताभ्यो नम: । आदित्यादी नवग्रहदेवताभ्यो नम: । सर्वेभ्यो देवेभ्यो नम: । सर्वेभ्यो ब्राह्मणेभ्यो नमो नम: ।
४. देशकाल : डोळयांना पाणी लावावे. (भारतातील लोकांनी म्हणावयाचा देशकाल) श्रीमद्भगवतो महापुरुषस्य विष्णोराज्ञया, प्रवर्तमानस्य अद्य ब्रह्मणो द्वितीये परार्धे, विष्णुपदे, श्रीश्वेत-वाराहकल्पे, वैवस्वत मन्वंतरे, अष्टाविंशती तमे युगे, युगचतुष्के, कलीयुगे, प्रथम चरणे, जंबुद्वीपे, भरतवर्षे, भरतखंडे, रामक्षेत्रे, बौद्धावतारे, आर्यावर्तदेशे, शालिवाहन शके, अस्मिन्वर्तमाने व्यावहारिके, सर्वधारीनाम संवत्सरे, उत्तरायणे, वसंतऋतौ, चैत्रमासे, शुक्लपक्षे, प्रतिपद तिथौ, रवी वासरे, रेवती दिवस नक्षत्रे, एेंद्र योगे, किंस्तुघ्न करणे, सर्वग्रहेषू यथायथं राशिस्थानानी स्थितेषू सत्सू एवंगुण विशेषेण विशिष्टायां शुभपुण्यतिथौ, मम आत्मन: सकल शास्त्र श्रुती-स्मृती पुराणोक्त फल प्राप्त्यर्थम ।
५. संकल्प करणे : भांड्यातील अक्षता उजव्या हाताच्या बोटांनी घेऊन हाताचा तळवा वरच्या दिशेला करावा. मग अंगठा सोडून उरलेल्या चार बोटांवरून अक्षता हळूहळू तळव्यावरती घसरत आणाव्यात. स्वत:चे गोत्र व नाव उच्चारावे, उदा. 'काश्यप गोत्र व बाळकृष्ण नाव' असल्यास 'काश्यप गोत्रे उत्पन्न: बाळकृष्ण शर्मा अहं', असे म्हणावे व पुढील संकल्प करावा. 'अस्माकं सर्वेषां, सह कुटुंबानां, सह परिवाराणां, क्षेम, स्थैर्य, अभय, विजय, आयू:आरोग्य प्राप्त्यर्थं अस्मीन प्राप्त नूतन वत्सरे, अस्मद गृहे, अब्दांत: नित्य मंगल अवाप्तये ध्वजारोपण पूर्वकं पूजनं तथा आरोग्य अवाप्तये निंबपत्र भक्षणं च करिष्ये । निर्विघ्नता सिद्ध्यर्थं महागणपती पूजनं / स्मरणं करिष्ये । कलश, घंटा, दीप पूजां करिष्ये ।' ('करिष्ये' म्हणतांना उजव्या हातातील अक्षतांवर पाणी घालून ताम्हणात सोडाव्या व हात पुसावेत. ज्यांना गणपतिपूजन करता येत असेल त्यांनी 'पूजनं करिष्ये', असे म्हणावे व सुपारीवर किंवा नारळावर गणपतीची पूजा करावी ज्यांना येत नाही, त्यांनी 'स्मरणं करिष्ये', असे म्हणावे व खालीलप्रमाणे गणपतीचे स्मरण करावे. )
६. श्री गणपतिस्मरण
वक्रतुंड महाकाय कोटी सूर्य समप्रभ । निर्विघ्नं कुरू मे देव सर्वकार्येषू सर्वदा ।। महागणपतिं चिंतयामी नम: ।
७. कलश, घंटा, दीप पूजन करणे :
गंध-फूल अक्षता वाहून कलश, घंटा, दीप यांची पूजा करावी.
१. कलशाय नम: । सकल पूजार्थे गंधाक्षत पुष्पं समर्पयामी ।
२ घंटिकायै नम: । सकल पूजार्थे गंधाक्षत पुष्पं समर्पयामी ।
३. दीपदेवताभ्यो नम: । सकल पूजार्थे गंधाक्षत पुष्पं समर्पयामी ।
८. ब्रह्मध्वज पूजा
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । ध्यायामी । (हात जोडावे. ) ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । विलेपनार्थे चंदनं समर्पयामी । (गंध लावणे)
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । मंगलार्थे हरिद्रां समर्पयामी । (हळद वाहणे)
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । मंगलार्थे कुंकुमं समर्पयामी । (कुंकू वाहणे)
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । अलंकारार्थे अक्षतां समर्पयामी । (अक्षता वाहणे)
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । पूजार्थे पुष्पं, तुलसीपत्रं, दुर्वांकुरान, पुष्पमालांच समर्पयामी ।
(फूल, तुळशीचे पान व दूर्वा वाहाव्यात व फुलांचा हार घालावा. )
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम:, धूपं समर्पयामी । (उदबत्ती ओवाळणे)
ॐ ब्रह्मध्वजाय नम:, दीपं समर्पयामी । (निरांजन ओवाळणे)
९. नैवेद्य : उजव्या हातात तुळशीची दोन पाने घेऊन त्यावर पाणी घालावे. नैवेद्याच्या ताटाभोवती घड्याळाच्या काट्याच्या दिशेने एकदाच पाणी फिरवावे. नैवेद्यावर तुळशीच्या दोन पानांनी पाणी प्रोक्षण करून एक पान नैवेद्यावर ठेवावे व दुसरे ब्रह्मध्वजाच्या चरणी वाहावे. 'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । नैवेद्यार्थे पुरस्थापित (नैवेद्याचे नाव घ्यावे. ) नैवेद्यं निवेदयामी ।' त्यानंतर 'ॐ प्राणाय स्वाहा, ॐ अपानाय स्वाहा, ॐ व्यानाय स्वाहा, ॐ उदानाय स्वाहा, ॐ समानाय स्वाहा, ॐ ब्रह्मणे स्वाहा, हे मंत्र म्हणत उजव्या हाताच्या पाचही बोटांच्या टोकाने तळवा देवाकडे येईल, अशा तऱ्हेने नैवेद्याचा वास देवाकडे न्यावा किंवा हात जोडून 'ॐ प्राणाय स्वाहा, ॐ अपानाय स्वाहा, ॐ व्यानाय स्वाहा, ॐ उदानाय स्वाहा, ॐ समानाय स्वाहा, ॐ ब्रह्मणे स्वाहा', या मंत्राने देवाला नैवेद्य समर्पित करावा. नंतर उजव्या हातावर पाणी घेऊन 'समर्पयामी' म्हणतांना, ते पाणी ताम्हणात सोडावे. 'ब्रह्मध्वजाय नम:। नैवेद्यं समर्पयामी । मध्ये पानीयं समर्पयामी, उत्तरापोशनं समर्पयामी, हस्त प्रक्षालनं समर्पयामी, मुख प्रक्षालनं समर्पयामी ।' उजव्या हातात गंध फूल घेऊन ते ब्रह्मध्वजाच्या चरणी वाहावे. 'करोद्वर्तनार्थे चंदनं समर्पयामी ।' 'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । मुखवासार्थे पूगीफल तांबूलं समर्पयामी ।' (विड्यावर पाणी सोडावे. ) 'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । फलार्थे नारिकेल फलं समर्पयामी ।'(नारळावर पाणी सोडणे)
१०. आरती ओवाळणे
(गणपतीची आरती म्हणावी. ) 'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । मंगलार्तिक्य दीपं समर्पयामी ।'
११. कापूर ओवाळणे
'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । कर्पूर दीपं समर्पयामी ।'
१२. 'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम: । प्रदक्षिणां समर्पयामी ।' (स्वत:भोवती प्रदक्षिणा घालावी. शक्य असल्यास गुढीला घालावी. )
१३. 'ॐ ब्रह्मध्वजाय नम:। नमस्कारान समर्पयामी ।'(नमस्कार करावा. )
१४. प्रार्थना
'ब्रह्मध्वज नमस्तेस्तू सर्वाभीष्ट फलप्रद । प्राप्तेस्मीन वत्सरे नित्यं मद्गृहे मंगलं कुरू ।।' अर्थ : सर्व इष्ट फल देणाऱ्या अशा हे ब्रह्मध्वज देवते, तुला मी नमस्कार करतो. या नवीन वर्षामध्ये माझ्या घरात नेहमी मंगल, म्हणजे चांगले घडू दे. 'अनेन कृत पूजनेन ब्रह्मध्वज: प्रीयताम ।' (उजव्या हातावर अक्षता घेऊन त्यावर पाणी घालून त्या ताम्हणात सोडाव्यात. 'विष्णवे नमो ।, विष्णवे नमो । विष्णवे नम: ।', असे म्हणावे व सुरुवातीला सांगितल्याप्रमाणे दोन वेळा आचमन करावे. )
१५. निंब पत्र (कडुनिंबाचे पान) भक्षण करावे.
(टीप : शब्दांचा अर्थ कळावा व संस्कृत शब्दांचे उच्चार करणे सोपे जावे; म्हणून ते शब्द तोडून लिहिले आहेत. )
'गुढीपाडवा' विषयक आध्यात्मिक माहिती
अ. गुढीपाडवा असा साजरा करा!
१. हिंदूंचा नववर्षारंभदिन गुढीपाडवा
२. गुढी उभारण्याची पद्धत
३. धर्मध्वज पूजा-विधी
४. कडुनिंबाचा प्रसाद
५. संवत्सर पूजा
आ. गुढीपाडव्याचे महत्त्व
१. चैत्र शुद्ध प्रतिपदा या दिवशी वर्षारंभ करण्याचे नैसर्गिक, ऐतिहासिक व
आध्यात्मिक महत्त्व
२. गुढीपाडवा व गुढीपाडव्याच्या वेळी वापरण्यात येणाऱ्या वस्तूंचे महत्त्व
३. गुढीपाडवा म्हणजे संकल्पशक्तीची मुहूर्तमेढ!
४. नवी सृष्टी निर्माण करूया!
५. खरा गुढीपाडवा!
थोडक्यात, पण महत्त्वाचे...
१. गुढीपाडव्याचा भावार्थ
२. ब्रह्मदेवाने सृष्टी निर्माण करताना 'माझ्यात गर्व निर्माण होऊ देऊ नका',
असा वर मागणे
३. हिंदूंनो, तुमची सिंहगर्जना सर्वांना ऐकवा!
४. शुभेच्छा संदेश!
विशेष माहिती
१. विदेशातील साधकांना आलेली अनुभूती
२. बोधचित्र
३. शुभेच्छापत्र पाठवा