'... कुमार फक्त गायक नव्हता, तो नायक होता'. पं. भीमसेन जोशींनी कुमार गंधर्वांचं एका वाक्यात केलेलं हे वर्णन! (संदर्भ - 'कुमार' - वसंत पोतदार. )

दुसऱ्या एका समर्थ नायकाबद्दल लिहिताना हे सहज आठवलं... 

किशोर कुमार हा गायक म्हणून आपल्याला नेहमीच प्रिय असतो, संगीतकार म्हणूनही तो आपल्याला आवडलेला असतो आणि नट म्हणून आठवला की काही हास्याच्या लहरी मनाला स्पर्शून, सुखावून जातात...

त्याचे चित्रपट किंवा गाणी बघताना एक वेगळेपण लक्षात यायला लागलं. एक नट म्हणून त्याची गाणी किती विविध संगीत दिग्दर्शकांकडून ध्वनिमुद्रित झाली आहेत! त्या प्रत्येक संगीतकाराला त्यानं नट आणि गायक या दोन्ही भूमिकांमधून किती न्याय दिला आहे! 

आठवता आठवता एक यादीच तयार झाली. 

या यादीतले दोन-तीन मराठी संगीतकार बघून बरं वाटलं. त्यांची ही गाणीही अजून जना-मनात आहेतच. 

ही गाणी शोधता शोधता एक खजिनाच सापडला. यात पन्नालाल घोषांपासून उषा खन्नापर्यंत नावं सापडली! अर्थात यातल्या प्रत्येक संगीतकारानं किशोरकुमारकडून गाऊन घेतलंय की नाही हे कळलं नाही. अनिल बिस्वास यांनी 'फरेब' मध्ये एक गाणं केलं आहे असं दिसतंय, पण ते गाणं सापडलं नाही. या दुव्याचा सज्जाद आणि कल्याणजी-आनंदजींची गाणी आणि इतर उल्लेख केलेल्या संगीतकारांची इतर अनेक गाणी (किशोर कुमार या नायकासाठी केलेली) कळायला खूपच उपयोग झाला. 'गंगा की लहरे' हे चित्रगुप्तचं आहे आणि प्यार का जहां एन. दत्तांचं हेही या दुव्यामुळेच कळलं.

हे दुवे शोधताना हेही आढळून आलं की किशोर कुमारची जयंती ४ ऑगस्टला आहे. एकदा मनात आलं, हा लेख प्रकाशित करण्यासाठी तोपर्यंत थांबावं का; पण.. लगेच असंही वाटलं की किशोर कुमारची आठवण ही काही त्याच्या जयंती/मयंतीपुरती मर्यादित नाहीये...

- कुमार जावडेकर