ह्यासोबत
विसर्गसंधी:
विसर्गसंधीचे नियम पुढीलप्रमाणे
| १ | विसर्गाच्या मागे 'अ' हा स्वर असून पुढे मृदू व्यंजन आल्यास विसर्गाचा 'उ' होतो. व तो मागील 'अ' मधे मिसळून त्याचा 'ओ' होतो. | ||
| पोटशब्द | संधी | जोडशब्द | |
| यशः + धन | यश+उ+धन | यशोधन | |
| मनः +रथ | मन+ उ+ रथ | मनोरथ | |
| तेजः+ निधी | तेज+ उ+ निधी | तेजोनिधी | |
| अधः+ वदन | अध+ उ+ वदन | अधोवदन | |
| २ | विसर्गाच्या मागे अ हा स्वर असून पुढे क्, ख्,प्, फ् ह्यापैकी एखादे व्यंजन आले तर विसर्ग कायम राहतो मात्र पुढे अन्य स्वर आला तर विसर्ग लोप पावतो. | ||
| पोटशब्द | जोडशब्द | ||
| प्रातः+काल | प्रातःकाल | ||
| इतः+ उत्तर | इत उत्तर | ||
| तेजः+ पुंज | तेजः पुंज | ||
| ३ | पदाच्या शेवटी स् येऊन त्याच्यापुढे कोणतेही व्यंजन आल्यास स् चा विसर्ग होतो. | ||
| पोटशब्द | जोडशब्द | ||
| मनस्+ पटल | मनः पटल | ||
| तेजस्+ कण | तेजःकण | ||
| ४ | विसर्गाच्या ऐवजी येणाऱ्या 'र्' च्या मागे 'अ' व पुढे मृदू वर्ण आल्यास तो 'र' तसाच राहून संधी होतो. | ||
| पोटशब्द | जोडशब्द | ||
| पुनर् + जन्म | पुनर्जन्म | ||
| अंतर्+ आत्मा | अंतरात्मा | ||
| ५ | विसर्गाच्या मागे इ किंवा उ असून पुढे क्, ख्, प्, फ् यापैकी कोणताही वर्ण आल्यास विसर्गाचा ष होतो. | ||
| पोटशब्द | जोडशब्द | ||
| निः+ कारण | निष्कारण | ||
| निः+पाप | निष्पाप | ||
| दुः+परिणाम | दुष्परिणाम | ||
| दुः+ कृत्य | दुष्कृत्य | ||
७. . | विसर्गाच्या पुढे श्, स् आल्यास विसर्ग विकल्पाने काय्म राह्तो किंवा लोप पावतो | |
| पोटशब्द | जोडशब्द | |
| दुः+ शासन | दुः शासन | |
| निः+ संदेह | निस्संदेह | |
८. | विसर्गाच्या मागे अ, आ खेरीज कोणताही स्वर असून पुढे मृदु वर्ण आल्यास विसर्गाचा 'र' होऊन संधी होतो. | |
| पोटशब्द | जोडशब्द | |
| निः+ अंतर | निरंतर | |
| दुः+ जन | दुर्जन | |
| बहिः+अंग | बहिरंग | |
९. पदाच्या शेवटी 'र्' येऊन त्यापुढे कठोर व्यंजन आल्यास त्या र् चा विसर्ग होतो.
पोटशब्द जोडशब्द
अंतर् + करण = अंतःकरण
चतुर् + सूत्री = चतुः सूत्री
*नियम समजावा म्हणून काही उदाहरणे दिली आहेत , कित्येक शब्दांचा प्रत्यक्ष लेखनात खूप कमी वापर होतो.
*ह्या नियमांचे संकलन सुगम मराठी व्याकरण लेखन (कै. मो.रा.वाळंबे) व शुद्धलेखन तुमच्या खिशात (अरुण फडके)