वड आणि पिंपळ हे आमच्या बालपणी सर्वत्र मुबलक दिसणारे वृक्ष. वड म्हणजे साक्षात डोक्यावर जटा वाढवून दाढी थेट जमिनीवर रुळवीत दोन्ही हात पसरून बसलेल्या साधुसारखा भासायचा तर पिंपळ त्याच्या नव्या कोवळ्या लालसर पानांमुळे मोठा आकर्षक दिसायचा. शिवाय एकाच वेळी जमिनीवरचे विराट रुप आणि कुठेतरी सांदी-कोपऱ्यात उगवलेले रोपटे अशा टोकाच्या रुपात पाहुन पिंपळाविषयी गंमत वाटायची. ठाण्याला तुरुंगाजवळच्या भल्या मोठ्या पिंपळावर असंख्य वटवाघळांचे वास्तव्य कायम; त्यामुळे तो पिंपळ मात्र अगदी नकोसा वाटायचा.
पिंपळाचं विलोभनिय रुप पाहायला मिळाल ते शाळेत असताता. प्राथमिक शाळेत असतानाची गोष्ट, पहिली वा फार तर दुसरीत असेन मी तेव्हा. त्याकाळी मराठी प्राथमिक शाळांमध्ये बाकांच प्रस्थ नव्ह्तं. जमिनीवर सतरंजीचे पट्टे अंथरुन बसायच. वर्गात एका बाजुला मुले आणि दुसऱ्या बाजुला मुली. तर मी असा सीमेवर बसलेला होतो. शेजारी ती ठमी बसली होती. ती तिच्या हातातल्या पुस्तकाची पाने उलटत असताना एक सुंदर जाळी निसटुन माझ्याकडे आली. ते एक पिंपळाचे सुकलेले पण एकसंध असे पान होते. काहीसे सुरईसारख्या आकाराचे तळात गोल व वर मानेकडे एकदम निमुळते व टोकेरी झालेले. अश्या गोष्टी मुलींनाच सुचतात आणि जमतातही. पाने, फुले वगरे वही-पुस्तकाच्या पानात सुकवुन ठेवलेली मी अनेकदा पाहिली होती. मात्र ते पिंपळपान मला फारच आवडले. गोल चेहेऱ्याच्या, मोठ्या आणि घारोळ्या डोळ्यांच्या आणि कपाळावर चंद्रकोर रेखलेल्या त्या ठमीला मला ते पान आवडल्याचे ल्क्षात आले. लगेच नाकाचा शेंडा वर गेला. मग तिला काय वाटले कुणास ठाउक, पण 'आवडले का तुला?' असे विचारत आणि माझा होकार गृहित धरुन तिने कर्णाच्या औदार्याने ते मला देउन टाकले! वर 'नीट जपून ठेव' असा सल्लाही दिला. त्या क्षणी नवलाई वाटली तरी असे काही जपून वगरे ठेवणे जमण्यासारखे नव्हते. इथे पुस्तकाची पाने बघता बघता सुटी होत व ते पुस्तक सहामाही संपायच्या आत पोथीसारखे दिसु लागते, तिथे असे नाजुक पान वगरे जपून ठेवायचे म्हणजे कठिणच होते. पण त्या क्षणी मला ते पान मिळाल्याचा आनंद मिळाला. असे काही असते हे आधी लक्षातच आले नव्हते, पानाचे असेही रूप असते हे कधी माहितच नव्हते.
चार वर्षांपूर्वी नवीन जागा घेतली. सर्वात नजरेत जर काही भरले असेल तर तो समोरचा विशाल पिंपळ! घरच्याना काही माझ्या इतके अप्रूप नव्हते. आईचे मत असे की वटवृक्ष म्हणजे स्थैर्याचे प्रतिक तर सळसळ करणारा पिंपळ म्हणजे अस्वस्थता. मले ते कधीच पटले नाही. एखाद्या महाकाय वास्तूपुरुषासारखा दिसणारा, अवाढव्य पसारा असलेला आणि १२ मजली इमारतीला खुजे ठरविणारा तो पिंपळवृक्ष.जणु त्या संपूर्ण परिसराची देखरेख तो तिथे उभा राहून करीत होता. जवळ पास शंभर फूटांहून मोठा परिघ असलेला तो वृक्ष खालच्या देवळाला सावली देत होता. बांधकाम सुरू झाले, तेव्हा बहुधा त्याला पार घातला गेला असावा. प्रकल्प पुरा होइतोपर्यंत त्याने ते कृत्रिम बंधन अव्हेरायला सुरूवात केली होती. पाराला गेलेल्या विस्तीर्ण तड्यावरऊन त्याला ते बंधन अमान्य असल्याचे भासत होते.
काम पूर्ण होऊन ताबा मिळेपर्यंत दर महिना पंधरा दिवसात एक खेप असायचीच. अचानक एका भेटीत तो वृक्ष काहीसा क्षीण व निस्तेज झाल्याचा भास झाला. मी चरकलोच. का कुणास ठाउक, पण मला त्या पिंपळाविषयी एक ओढ निर्माण झाली होती. मला तो पिंपळ घरातल्या वडीलधाऱ्या व्यक्तिसारखा वाटु लागला होता. त्या पिंपळाची प्रकृति पाहून मला उगाचच हुरहुर लागली. पुढच्याच आठव्ड्यात पुन्हा गेलो, तर त्या महावृक्षाची जवळ जवळ सर्व पाने गळुन पडली होती. त्याचा वाळका पाचोळा त्याच्या भवताली इतस्तत: विखुरला होता. मी हादरलो. तो विशालकाय वास्तूपुरुषासारखा दिसणारा वृक्ष असा गलितगात्र झालेला पाहवत नव्हता. कुणी म्हणालं ते झाड सत्तर वर्षांहून अधिक जुनं आहे. मग आताच काय झाले? आजुबाजूची जमीन हिरवी होती. शंकासूर, तुऱ्याच्या लाल फुलांची झाडे, जांभळ्या फुलांनी बहरलेल्या वेलींचा मांडव, अगदी सगळे बहरात होते. मग माझ्या पिंपळालाच काय झाले? मला त्या झाडाकडे पाहवले नाही. त्या दिवशी माझे पुढे इमारतीच्या चौकशीत लक्षच लागले नाही. मी सरळ घरी निघून आलो. कामाचे रहाटगडगे सुरुच होते. आठ दहा दिवसांचा दौरा झाला. कामाच्या व्यापात मला पिंपळाचा विसर पडला होता. 
पुन्हा एकदा बांधकामाच्या जागेवर एका रविवारी गेलो. आता काम अगदी पूर्णत्वाला आले असल्याचे समजले होते, ताबा मिळायचा दिवस जवळ आला होता. जमल्यास पाडव्याला कलश ठेवावा असा सर्वानुमते ठरला. पाहणी करायला, काम खरोखरच कितपत आटोक्यात आले आहे, मोठ्या माणसांना वरच्या मजल्यांवर न्यायचे तर उदवाहन सुरू झाले की नाही, हे सगळे पाहायला मी माझ्या पत्नीसह पोहोचलो. आत शिरुन इमारतीकडे जायला उजवी कडे वळताना नजर अर्थातच उजव्या अंगाला गेली आणि मी नखशिखान्त मोहरुन गेलो! माझा पिंपळ नवी हिरवाई लेवुन प्रसन्न डोलत होता. खेळणाऱ्या नातवंडांकडे कौतुकाने पाहणाऱ्या आजोबांसारखा माझा पिंपळ नव्या इमारती आणि वावरणारी नवी माणसे निरखत भक्कम उभा होता. मला झालेला आनंद अवर्णनीय होता. नव्या वास्तूत प्रवेश करायचा संकल्प घेउन आलेलो असताना मोहरलेला पिंपळ हा जणु शुभशकुन सांगत होता.
पुढे इथे राहायला आल्यावर पिंपळ माझ्या जीवनाचा एक अविभाज्य घटक झाला. सकाळी फिरायला उतरल्यावर दिसणारं त्याच खांद्यावर सोनेरी कोवळे किरण खेळवणारं रुप. कामावर निघताना दिसणारं स्तब्ध, चित्रासारखं रुप. रविवारी दुपारी मित्रांच्यात गप्पा मारुन जेवायला घरी परतताना दिसणारं त्याच प्रशांत रुप - जणु आपण देत असलेल्या सावलीचा कृतार्थ भाव त्याच्या सर्वांगावर प्रतीत होत असावा. संध्याकाळी आपल्या पसाऱ्याखाली असलेल्या देवळातल्या प्रकाशाकडे पाहणारे रुप. सर्वात मोहक रुप म्हणजे रात्रीचे. एखाद दिवस घरी यायला नऊ वाजलेले असतात, जेवेपर्यंत दहा वाजून जातात, मग कंटाळा घालवायला खाली उतरायचं. पावलं नकळत पिंपळाकडे वळतात. त्याच्या खाली अलिकडे असलेल्या छत्रीत पायऱ्यांवर बसायचं. मग पश्चिमेकडून अचानक हवेची झुळुक येते. त्या सुखावणाऱ्या स्पर्शाबरोबरच समुद्राची गाज कानी येते! समुद्राची गाज? ती तर हवेच्या झुळुकीने होणारी पिंपळपानांची सळसळ असते. डोळे मिटून स्वस्थ बसले, की चक्क समुद्रकिनाऱ्यावर बसून सागराच्या पुढे येणाऱ्या लाटांची गाज ऐकल्याचा भास होतो. बघता बघता अकरा वाजून जातात, उठणे क्रमप्राप्तच असते. पिंपळाचे वैभव मागे वळुन पाहत मी अलगद घराकडे निघून जातो.
दरवर्षी नित्यनेमाने माझ्या पिंपळाची सर्व पाने होळीच्या अलिकडे गळून जातात आणि न चुकता पाडव्याला; नव्या वर्षाच्या स्वगताला माझ पिंपळ नवा साज लेवून सज्ज असतो. दर वर्षी त्याच्या त्या कला टिपायच्या म्हणताना हमखास राहून जाते. यंदा नेटाने मी त्याच्या सर्व कला प्रतिमेत बंदिस्त केल्याच! हाच तो माझा पिंपळ
संन्यास
