हिरो या शब्दाचा मूळ अर्थ बहुधा शूरवीर किंवा सेनापती असा असावा.(संदर्भ: अ हिरो हॅज फॉलन हे एज ऑफ मायथॉलॉजीमधले वाक्य!). पण मराठीत हिरो कसं म्हणावं याबद्दल मोठाच प्रश्न होता. कारण वीर म्हणायला जावं तर सगळ्यात आधी ते उपहासात्मक वाटतं. अंतू बर्वा ऐकत ऐकत लहानाची मोठी झाल्यामुळे आणि रत्नागिरीच्या मधल्या लोकोत्तर आळीशी बराचसा थेट संबंध असल्यामुळे जिभेला तिरकं वळणा आपसूकच आलंय. दुसरं म्हणजे आपल्या थोर हिंदी चित्रपटसृष्टीच्या प्रभावामुळे पंजाबी मुली आपल्या मोठ्या भावाला 'वीर'  म्हणतात हे ऐकलेलं आहे. माझ्या या हिरोज ना मोठा भाऊ म्हणणं मला फारसं आवडणारं नाही. बरं नायक म्हणावं तर आम्ही सगळे इट्स माय लाईफ असं म्हणत आपल्या आयुष्याच नायकपद स्वतःकडेच असल्याचं बजावून सांगणाऱ्या पिढीचे शिलेदार! त्यामुळे माझ्या आयुष्यात हे एवढे सगळे नायक कसे येणार असा प्रश्न पडेल असं वाटायला लागलं. त्यामुळे माझे हिरोज असंच म्हणायचं हे ठरलं.
         ही सगळी हिरो मंडळी काही अपवाद सोडता त्रिमितीय हाडामासाची माणसं नसून द्विमितीय पुस्तकातली पात्रं आहेत. अनेकदा पुस्तकातल्या व्यक्तिरेखा खऱ्या माणसांइतकंच काहीतरी सांगून जातात. त्यामुळेच ती मनात घर करून राहतात. अगदी नारायण-नंदा प्रधानापासून मधू मलुष्ट्यापर्यंत तमाम वल्ली जशा प्रसंग येताच अचानक प्रकट होतात आणि सुखद धक्का देऊन जातात तशीच ही हिरो लोकं अनेक वळणांवर भेटत राहतात.
     माझ्या आयुष्यातल्या हिरोज मध्ये पहिला मान हा कुमार जगताच्या लाडक्या हिरोचा म्हणजे फास्टर फेणेचा आहे. माझी वाचनाची वाढती भूक कशी भागवावी हा प्रश्न मी फार लहान वयातच आई-बाबांच्या पुढ्यात टाकला. चांदोबा, ठकठक, चंपक, किशोर मला फार फार तर दोन तास पुरायचे . साप्ताहिक सकाळमध्ये येणाऱ्या कथा वाचायला मी अजून खूपच लहान होते. मग मे महिन्याच्या सुट्टीत पुणे मराठी ग्रंथालयात आमची रवानगी झाली. तिथे एप्रिल-मे मध्ये बालविभाग तिसऱ्या मजल्यावरच्या खूप कपाटं ठेवलेल्या मोठ्या खोलीत असायचा. घराच्या भिंतींऐवजी पुस्तकांची कपाटं असावीत हे स्वप्न बहुधा तेंव्हापासून असावं. लाडवाला आलेल्या मुंग्या अशाच लाडवात घर करतात आणि भिंती खातात असं माझं मत होतं. एके दिवशी सकाळी फा.फे ची आणि माझी पहिली भेट झाली. बुद्धिबळाच्या पटासारखा चौकटींचा शर्ट घालणारा किडकिडीत आणि तुडतुडीत असा हा प्राणी मला जाम आवडला. प्रथमच मला कोणीतरी "लहान आहेस अजून..." असं न म्हणणारं भेटलं याचा आनंद खूप मोठा होता. मग मी फा.फे वाचतच गेले. ते जग माझ्यासाठी नवं होतं. मोठ्या भावंडांच्या गप्पांमधून आम्हाला तांदुळातल्या खड्यासारखं हाकलून देऊन मग ज्या गप्पा चालायच्या त्या विश्वाची ही एक खिडकी होती. त्यातले बरेच संदर्भ मला अजून लागायचे होते. पण तरीही मला ते वाचताना अत्यंत आनंद व्हायचा. 
         नंतर माध्यमिक शाळेत गेल्यावर आमच्या प्रचंड मोठ्या आणि सुंदर अशा दगडी ग्रंथालयामध्ये मधल्या सुट्टीत तिथेच बसून वाचायला पुस्तकं मिळायची. माझ्या दृष्टीने ती जागा स्वर्गच होती. तिथे मी फा. फे. चे सगळे भाग ओळीने परत वाचले. इंग्रजी शिकायला सुरुवात केल्यावर फास्ट - फास्टर - फास्टेस्ट या त्याच्या नावाच्या व्युत्पत्तीचा अर्थ समजला. पेटंट म्हणजे काय हेच माहीत नसल्यामुळे ट्टॉक हा बन्याचा पेटंट उद्गार आहे म्हणजे काय हे कळायला मला बराच वेळ लागला. पण अन्वरने वैतागून त्याला ऐकवलेलं "तू काय घड्याळ बिड्याळ आहेस का सारखं टिकटिकायला?" हे वाक्य नकळत रात्री आमच्या मोठ्या किल्लीच्या घड्याळाचे ते मंद्रगंभीर टोले आणि टकटक ऐकताना नकळत मनात चमकून जायचं. 
         फुरसुंगीहून पुण्यालाच काय पण जगाच्या पाठीवर कुठेही एकट्याने जाणाऱ्या. बँकेत स्वतःचं खातं असणाऱ्या, सुभाष नावाच्या एअरगन बाळगून असणाऱ्या मित्राबरोबर सायकलवरून हिंडणाऱ्या, सदैव संकटांना पाठीवर घेऊन हिंडणाऱ्या, शाळेच्या ट्रीपमध्ये अचाट साहसं करणाऱ्या या मुलाचं मला जाम कौतुक वाटायचं. त्याच्या हर्क्युलिस कंपनीच्या सायकलचं हडकुळी हे नाव मला फारच आवडायचं. मी सायकल शिकले तेही त्याच हडकुळीच्या प्रभावामुळे. याची आई "अजून लहान आहेस, मोठा झालास की जा हं एकट्याने" असं कध्धी कध्धी का म्हणत नाही असा मला पडलेला प्रश्न अजून आठवतो. त्यातून मन्सूर चाचा, अन्वर, शरद शास्त्री उर्फ शास्त्रीबुवा, मा-तुल हृदयाचे मामा मामी, बन्याहून सवाई असणारी त्याची मामेबहीण माली अशी नेहमी भेटणारी पात्र प्रत्यक्षात कधी भेटतील असं राहून राहून वाटायचं. परिकथादेखील खऱ्या वाटण्याचे दिवस होते ते. शिवाय भा. रा. भागवतांची अप्रतिम लेखनशैली तर अविस्मरणीय. त्यांच्या लेखनात कुठेही हे वाचणाऱ्या मुलांना आपल्याला लहान समजून काहीही वाचायला दिलंय अशी भावना निर्माण होणार नाही याची खबरदारी घेतलेली आहे हे आज जाणवतं. शिवाय फा. फे ची साहसं ओढून -ताणून आणलेली नव्हती. एखाद्या शैलीदार फलंदाजाने प्रत्येक चेंडू एखाद्या निराळ्याच पण प्रेक्षणीय तंत्राने खेळावा तसे भागवत आजोबा कल्पनेच्या विलक्षण भराऱ्या मारायचे पण त्या वास्तवाची जमीन सोडून कधीही जायच्या नाहीत. एक प्रकारचं भान, समंजसपणा, डोळस वृत्ती ठेवून ती पुस्तकं लिहिलेली आहेत. आता त्यातले संदर्भ बदलले असले तरीही त्यातली विविधता, रंजकता, आणि जादू आजही कायम असावी. शिवाय भागवत आजोबांच्या लेखनातल्या कोट्या आणि विनोद हे तर स्वतंत्र रसायन होतं. मी मागेच म्हटल्यासारखं हे सारं आपल्याला बरोबरीच्या नात्याने, एखादं गुपित सांगावं तसं सांगितलं जातंय ही भावना त्या सगळ्या वाचन-अनुभवाला खूप घट्ट रुजवून जायची. बालसाहित्य लिहिणं सोपं नाही. करी मनोरंजन जो मुलांचे, जडेल नाते प्रभूशी तयाचे असं साने गुरुजी म्हणत असत. धड लहान नाहीत आणि धड मोठी नाहीत अशा अर्धवट वयातल्या मुलांना फा. फे ने बरंच काही दिलं असणार. धाडसी वृत्ती, संकटांमधून मार्ग काढण्याची चतुराई, आपला देश आपला समाज यांच्याप्रति आपली असलेली बांधिलकी या सगळ्या गोष्टी कुठलेही जड शब्द न वापरता आणि कसलंही अवडंबर न माजवता सहज शिकवल्या गेल्या.  नेफा आघाडीवर 'तडफडलेल्या' बन्याला हौतात्म्य पत्करताना एका मेजरने स्वतःच्या रक्ताने करून दिलेली स्वाक्षरी मला कुठेतरी स्पर्श करून गेली होती. एकुणात त्या चिनी युद्धाबद्दलच्या सगळ्याच पुस्तकाने मला चांगलाच चटका लावला होता. एरवी रंजकतेने मोहित करणाऱ्या त्या पुस्तकाला असलेली ही कारुण्याची झालर कायमची लक्षात राहिली.
 बन्या म्हणजे बनेश अर्थात फास्टर फेणे आणि या गँगने चांगली सातवी आठवीत जाईपर्यंत मला सोबत केली. आजही एखादं फा.फे. सापडलं तर त्यात रमून जावंसं वाटतं.
         साधारण फा.फे. च्या कथांमध्ये रमून जात असतानाच, पुमग्रं च्या कपाटातून फा.फे. च्या मागून एक हिरो डोकावला. भागवत आजोबांची मला मिळालेली ही पुढची भेट होती. डोक्यावर टोपी, तोंडात पाईप असलेली त्याची मुद्रा मलपृष्ठावर असलेलं ते पुस्तक मी पहिल्यांदा वाचलं तेंव्हा त्याचं नाव मी नुसतंच उडत उडत ऐकलं होतं. त्याची थोरवी किंवा त्याचा 'बाप'पणा मला अजिबात माहीत नव्हता. तरीपण शंभर वर्षांपूर्वीच्या त्या कल्पनेतल्या खाजगी गुप्त पोलिसाने म्हणजे अर्थातच शेरलॉक होम्सने माझा पुरता कब्जा घेतला. आपण वाचतोय ते काहीतरी विलक्षण आहे हे मला जाणवलं. पण होम्स वाचल्यावर माझी पहिली प्रतिक्रिया मला अजून आठवते. याला रेल्वेगाड्या वेळेवर कशा मिळतात? तारा अचूक पत्त्यावर कशा येतात? केवळ रेल्वे वेळापत्रक आणि आपलं घड्याळा एवढ्या गोष्टींच्या साहाय्याने तो आपला दिनक्रम कसा काय आखू शकतो? त्याच्या हातून वेळेबाबत कधीच चूक कशी काय होत नाही?.... माझ्या चिमुकल्या मनात त्या प्रश्नांनी अगदी गर्दी केलेली असे. पण ज्या पद्धतीने तो कोडी सोडवायचा ती पद्धत फारच रंजक वाटायची. लाल केसवाल्यांची संघटना, पिवळा चेहरा, हार्पूनवाला काळा पीटर, आग लागलेल्या खोलीत कोंडलेलं आणि वी वेअर मर्डर्ड असं भिंतीवर लिहून ठेवणारं जोडपं, संत्र्याच्या बिया, शेवटचा सामना आणि रिकामं घर वगैरे गोष्टी अजून आठवतात. नंतर मी मूळ इंग्रजीतून, डॉईलच्या भाषेत समग्र शेरलॉक होम्सही वाचून काढलं. हाऊंड ऑफ बेस्करव्हिले वाचताना अंगावर आलेला काटा अजून आठवतो. विशेषतः दूर डोंगराच्या टोकावर उभा असलेला 'तो' माणूस आणि त्याच्या मागे दिसणारा पूर्ण चंद्राचा गोल वाचताना जाणवलेला थरार कधीच विसरता येणार नाही. रेड सर्कल, गोल्डन स्पिंझनेट, पिवळा पट्टा, पाचूंच्या मुगुटाची गोष्ट वगैरे गोष्टी पुन्हा वाचताना माझ्या डोक्यात उमटत होता तो भागवतांच्या भाषांतराचा आलेख. दुसऱ्या डागाचे रहस्य अर्थात मिस्टरी ऑफ सेकंड स्टेन ही कथा तर भाषांतर वाचूनच डोक्यात इतकी पक्की बसली आहे की त्यातलं "आमचीही काही राजनैतिक गुपितं असतात साहेब!" हे वाक्य मी कधीही विसरू शकणार नाही. 
         तसं म्हटलं तर होम्सकथाही काही लहान मुलांसाठी लिहिल्या गेलेल्या नाहीत. पण एकूणच त्यात रक्तरंजित खून मारामाऱ्या किंवा हिंसाचाराच्या तपशीलवार नोंदी वगैरे नसल्यामुळेच कदाचित ती पुस्तकं पुमग्रं मध्ये बालविभागात ठेवली असावीत. होम्सने मला रहस्यकथांच्या बाबतीत सज्ञान केलं. विशेषतः वर्गात चोरून किंवा मधल्या सुट्टीत किंवा असंच इकडेतिकडे पुस्तकातला किडा होऊन माझ्या मैत्रिणी जे काही वाचत (त्याच त्या कादंबऱ्या, डिटेक्टिव्ह कथा इ.इ.) त्यात चांगलं काय वाईट काय हे ठरवायची दृष्टी मला होम्सने दिली. बालवयातच हा एक्का हातात पडल्यामुळे नंतर पुस्तकातल्या बऱ्यावाईटाची पारख मला फार सोपी गेली असावी असं मला वाटतं. 
         सातवीतून आठवीत जाताना एक दिवस आईने माझ्यासाठी तिच्या ग्रंथालयातून एक पुस्तक आणलं. त्याचं नाव पाडस. तेंव्हा त्यातल्या बऱ्याचशा गोष्टी मला संपूर्णपणे कळल्या नव्हत्या. पण पुस्तकाने मला वेड लावलं. मी तेंव्हा ज्योडीच्याच वयाची होते. त्यामुळे त्याचं ते "एक तरी प्राणी - पक्षी आपला असा असावा" हे वेड आपलं वाटायचं. मांजरं माझ्या वाऱ्याला उभी राहत नसल्यामुळे आणि कुत्रा पाळू या का यावर "कुत्रा किंवा तू कोणीतरी एकच या घरात राहील" हे मिळालेलं उत्तर यामुळे ज्योडीच्या मा चा राग त्याच्या बरोबरीने मलाही यायचा. पण बॅक्स्टरबेटावर जावंसं वाटायचं. हुतोआजी, ऑलिव्हर यांना भेटावंसं वाटायचं. शेवटी फ्लॅगला गोळी घातल्यावरची ज्योडीची तडफड वाचून मला खूप वाईट वाटलं होतं पण ते का हे मात्र कळलंच नव्हतं. "मी वाचलेल्या वैशिष्ट्यपूर्ण पुस्तकांबद्दल" वर्गात सांगताना मी पाडसावर बोलले होते. आणि हा शेवट सांगताना ती भुकेची राक्षसीण वगैरे प्रकरण आपल्या लक्षातच आलेलं नाही हे स्पष्ट कळलं होतं हे आठवतंय मला. पण तेवढ्याने या पुस्तकाबद्दलचं माझं प्रेम मात्र कमी झालं नाही. पेनी आणि ज्योडी यांचा माझ्या आयुष्यावर मोठा प्रभाव पडलेला आहे. तो असा नुसत्या डोळ्यांनी दिसत नाही. पण कडेलोट नैराश्याचे प्रसंग आले तेंव्हा "जीवन फार सुंदर आहे पण ते सोपं मात्र नाही. आपण उठून उभं राहू पाहतो तेंव्हा ते एकच फटकारा मारतं आणि आपल्याला भुईसपाट करून टाकतं. पोटच्या पोरांची जीवनाशी दोन हात करताना होणारी ससेहोलपट पाहून बापाचं काळीज भरून येतं...." हे वाक्य मला आठवलेलं आहे. त्याने मला अफाट आधार दिलेला आहे. पेनी आणि ज्योडी माझ्या डोक्यात खूप खोलवर घट्ट बसलेले आहेत. कधीतरी अचानक ते आपलं दर्शन घडवतात आणि त्यांच्या प्रकाशात सगळं लख्ख होऊन जातं. त्यातली
"भूक म्हणजे इतकी लागली आहे की पोटाला वाटतंय गळा कापला की काय?
मोठा हुशारीने बोलतोस रे! कुठं शिकलास?
फॉरेस्टरांकडे म्हणतात असं..."
किंवा
"काय दिसतंय तुला?
काही नाही आणि त्यातलंही अगदी थोडं..."
अशी काही निवडक वाक्यं आम्ही घरात वापरतो. खूप मजा येते. माझ्या भावाने तर "वाढदिवसाला काय करू?"  या प्रश्नाचं उत्तर "रताळ्याची रोटी !"  असं देऊन आईला चकित करून सोडलं होतं. एकुणातच हे पुस्तक मनात खोल झिरपलं आहे. त्यातली पानंच्या पानं ओळीने आठवू शकतात इतकं खोल. 
         पेनी आणि ज्योडीनंतर माझ्या आयुष्यात बालपणाचा शेवटचा बहर घेऊन आलेलं टोळकं म्हणजे चौघीजणी! या पुस्तकाबद्दल तर काय सांगावं? आमच्या वर्गात हे पुस्तक वाचायची जोरदार फॅशन होती. सगळ्यांचे ते वाचून झालं होतं तरीही कोणी वर्गात ऑफ तासाला चौघीजणी वाचताना दिसलं तर एकमेकींच्या नाकाला नाक लावून तिच्याबरोबर अनेक जणी हे वाचताना सापडायच्या. पुढे चौघीजणीची माझी स्वतःची प्रत हाती आल्यावर तर मला अस्मान ठेंगणं झालं होतं. दहावीच्या अभ्यासातून विरंगुळा म्हणून एकमेकींना चौघीजणी मधलं क्विझ घालायचा उद्योग जाम रंगत असे. आंट मार्च च्या कुत्र्याची जात कुठली इथपासून ऍमी आणि लॉरीचं लग्न कुठे झालं इथपर्यंत कुठलेही प्रश्न सटासट विचारले जात. कोणाच्याही हातात पुस्तक नसे. पण सगळ्यांनाच सगळं इतकं पाठ झालं होतं की गाळलेल्या जागासुद्धा भरता येत असत. या पुस्तकाने शाळेची शेवटची तीन वर्षं सोनेरी रंगाने कायमची रंगवून टाकली. 
         आयुष्यात जर मी कुणाबद्दल हिरो वर्शिप केली असेल तर ती ज्योबद्दल आहे. मेग , बेथ, ज्यो आणि ऍमी या चार बहिणींच्या या गोष्टीत उत्कटतेने ओतप्रोत भरलेली, धडपडी, उद्योग करून ठेवणारी, मुळूमुळू रडत न बसणारी , माझ्यासारखेच घनदाट काळेभोर केस असणारी, लेखिका होण्यासाठी धडपडणारी माझ्याच वयाची ज्यो माझी रोल मॉडेल झाली नसती तरच नवल. साधारण सप्टेंबर ऑक्टोबर मध्ये मी ते पुस्तक वाचून काढलं. ते वाचायला सुरुवात केल्यापासून मला जळी स्थळी काष्ठी पाषाणी तीच दिसत असे. गणपतीची सजावट करताना, माळ्यावर वस्तू चढवताना-उतरवताना, बाबा मुंबईला असताना घरातला मोठा मुलगा म्हणून दूध आणण्यापासून आईला मदत करताना मला तीच दिसायची.  तिच्या माझ्यातलं साम्य लक्षात आलं की माझा जीव आनंदानं सुपाएवढा व्हायचा. ते दिवस इतके स्वप्नील होते कारण मी माझ्या परीने ज्यो जगत होते असं मला वाटतंय. तिच्याबद्दल मला काय वाटायचं, वाटतं हे सांगायला शब्द अपुरे पडतील. आत्ताही हे सगळे लिहिताना ''जरी या पुसून गेल्या साऱ्या जुन्या खुणा रे, हा चंद्र पाहताना होते तुझी पुन्हा रे!' या गाण्यासारखी अवस्था   झाली आहे. जे मनात उसळलंय त्याच्या एक दशांशही कागदावर उतरलं तरी पुरे अशी अवस्था झाली आहे. अजूनही मनाच्या एका कोपऱ्यात ती आहेच. तिने मला बरंच काही दिलंय. तिचं ऋण मोठं आहे.
         ज्योच्या बरोबरीने मनाचा कब्जा घेतला तो लॉरीने. ही व्यक्तिरेखा इतकी लोभस आहे, इतकी मोहक आहे की असं कोणी प्रत्यक्षात असूच शकत नाही यावर आमचं एकमत व्हायचं. टॉमबॉय असल्यामुळे ज्यो माझी 'हिरो' झाली आणि तिचा लाडका मित्र लॉरी माझ्या हिरोजमध्ये अग्रस्थान पटकावून आहे. खट्याळ, खोडकर, खेळकर, अत्यंत गुणी, तरीही गर्वाने चढून न जाणारा, ज्याच्याबद्दल पाहताक्षणीच खूप विश्वास वाटावा असा हा बॉय नेक्स्ट डोअर. कितीतरी नव्या कल्पना शिकवून जाणारा. वडील युद्धावर आजारी पडलेले , आई त्यांच्या शुश्रूषेसाठी गेलेली आणि लहानगी बेथ स्कार्लेट फीवरने मरणाच्या दारात पडलेली अशा अवस्थेत लॉरी ने आणि त्याच्या आजोबांनी मेग, ज्यो आणि ऍमीची घेतलेली काळजी फारच हृदयस्पर्शी होती. लॉरीचं स्वतःचं ग्रंथालय, त्याची पुस्तकं, त्याचा पियानो, त्याचे ते सुंदर घर, ज्योशी त्याची असलेली घट्ट आणि निखळ मैत्री, ते आयुष्यग्रंथाचं रोज नवं पान उलटणं, रोज भांडणं , एकमेकांना गुपितं सांगणं, शर्यती लावणं, बर्फावरून घसरत जाणं वाचताना अपार सुख वाटायचं. आमचे दगडी शाळेतले वर्गबंधू मुलींशी बोलायलाही घाबरायचे त्या पार्श्वभूमीवर तर हा चार चार मुलींचा मित्र पाहून त्याच्या बेडरपणाचं कौतुक वाटायचं. मित्र-मैत्रिणीच्या नात्यात उगाचच भुवया उंचावण्यासारखं काही नाही हे माझं ठाम मत होतं आणि आहे. त्याला पुष्टी देणारी ही दृष्ट लागण्याजोगी मैत्री मनाचा ठाव घेत असे. सुसंस्कृतपणा, सहृदयता, उत्कट वृत्ती,खट्याळपणा, सशक्त व्यक्तिमत्त्व, साहसाची ओढ, नव्या प्रयोगांना सामोरं जायची तयारी, प्रेमभंगही झेलायची ताकद आणि शेवटी माधुर्याने ओतप्रोत भरून जाणारं तृप्त, सुखी माणूसपण या गुणांनी सजलेलं हे माझं सोनेरी पान आहे.
--अदिती