इतक्या पावसात ती फ़ांदी बाजुला करून बस जयसिंगपूरात पोचायला ९.१५ झाले. आता यापुढे अजुन १ ते २ तास पावसातून चालायचं होतं.

हातात फ़क्त एक छत्री,पिशवी आणि एक टॉर्च ..... तसाच नानांचा पुढचा प्रवास सुरु झाला !!

लंपन या छोट्याश्या पण विलक्षण संवेदनशील व्यक्तिमत्त्वाला आपल्यात आणणारे प्रकाश नारायण संत याच महिन्यात २००३ साली आपल्याला सोडून गेले.

महाराष्ट्र - कर्नाटकाच्या सीमेवरच्या गावातले लंपनचे भावविश्व, संगीत, त्याचे आजीआजोबांच्या कडे असणे, बाबूराव, चंब्या, कणबर्गी गंग्या, परळ्या, यमज्या आणी इतर ही सगळीच पात्र सुरेख रीतीने एक अप्रतिम अनुभव विश्व आपल्या समोर प्रकाश नारायण संत उभे करतात. हे सगळे 'मॅड सारखे कितीही वेळा वाचले तरी त्याचा फेस काही डोक्यातून जात नाही.'

"अर्थात, तुरुंगातलं आयुष्य कसं असतं याबद्दल दुमत होऊ शकतं," प्रिन्स म्हणाला. "तुरुंगात बारा वर्षं काढलेल्या एका माणसाची मी एकदा गोष्ट ऐकली होती. त्याच्याकडूनच. मी ज्या प्राध्यापकांकडून उपचार करून घेत होतो, तिथेच तोही होता. त्याला नैराश्याचे झटके येत, फीटस येत. अशावेळी मग तो आसवे गाळत बसे. एकदा तर त्याने आत्महत्येचाही प्रयत्न केला होता. त्याचं तुरुंगातलं आयुष्यही भकास होतं. खिडकीच्या जाळीबाहेर वाढणारं एक झाड आणि कोळी हेच त्याचे तिकडे सोबती होते. पण ते असो. त्यापेक्षा मी तुम्हांला दुसऱ्या एका माणसाबद्दल सांगतो. गेल्यावर्षी भेटलेला. त्याची केसतर निराळीच होती. विचित्र. विचित्र कारण, असं कधी घडल्याचं ऐकलेलं नाही. इतर अनेक कैद्यांबरोबर त्याला कुठल्यातरी राजकीय गुन्ह्याकरता गोळी घालून मारायला आणलं होतं. पण वीसच मिनिटांनी त्याला सोडून दिलं. देहदंडाऐवजी कुठली तरी दुसरीच शिक्षा ठोठावून. पण त्या पंधरा-वीस मिनिटांच्या काळात, आपण मरणार आहोत अशी त्याची ठाम समजूत होती. त्या जीवघेण्या वेळात त्याला काय वाटलं हे जाणून घ्यायची मला उत्सुकता होती. त्याबद्दल मी त्याला अनेकदा विचारलंही. त्याला सगळं काही लख्खपणे आठवत होतं, आणि त्यातलं काहीही आपण विसरणार नाही असा त्याचा दावा होता.

दोन व्यक्ती. एकीचे नाव आशा आणि दुसरीचे अभिलाषा. दोघीही खूपच आजारी. इस्पितळाच्या एकाच रुम मध्ये उपचार घेत होत्या. दोघांच्या प्रकृती- अस्वास्थ्याची कारणे तशी खूप वेगळी आणि काळजी करावयास लावणारी.

आशाला रोज दुपारच्या वेळेस तासभर बेडवर ऊठून बसावयची परवानगी मिळाली होती. साधारण एक- दीडच्या सुमारास ती बेडवर उठून बसत असे. तिच्या फ़ुप्फ़ुसांत साठलेलं पाणी जेणेकरून कमरेपाशी लावलेल्या ड्रेन-कपमध्ये गोळा व्हावयास मदत व्हावी, म्हणुनच डॉक्टरांनी तिला तशी परवानगी दिली होती. अभिलाषाला मात्र "अजिबात उठून बसायचे नाही", असे डॉक्टरांनी अगदी निक्षून सांगितलं होतं. तिचा आजारच तसा काहीसा होता, म्हणा ना!

नुकतीच कैलास मानसरोवर यात्रा करुन आलो. खाजगीरित्या म्हणजे एका यात्रा कंपनी तर्फे गेलो होतो. त्यामुळे वैद्यकिय प्रमाणपत्राची आवश्यकता नव्हती. पण १८००० फुटांवरचा दोल्मा पास हळू हळू चालत का होइना पण पार केला आणि फिट असल्याबद्दल उगचच गुदगुल्या झाल्या.

गजाननराव एअर इंडियाच्या विमानाने लंडनहून निघून मुंबई विमानतळावर उतरले. बाहेर सौ. ठमाकाकू वाट पहात असतील याची त्याना खात्री होतीच.त्याना कधी भेटेन असें त्याना झाले होते. कस्टम, इमिग्रेशन संपवून,सामानघेऊन बाहेर निघाले.

बाहेर येताच त्यानी सौ.ना एका बाजूला घेतले.आणि एक विशिष्ट पोज घेऊन विचारले. " ठमे, मी फ़ॉरीनर दिसतो का? "नाही " सौ. उत्तरल्या.

मी प्राथमिक शाळेंत असतांना (सुमारे ५५ वर्षांपूर्वी) हिंदीच्या पाठ्यपुस्तकांत वाचलेल्या दोन गोष्टी माझ्या अजूनही लक्षांत आहेत. त्यांचे लेखक कोण हे त्यावेळीही माहीत नव्हते. त्यामुळे आता त्यांची नावे सांगता येणे अशक्य आहे. त्या (मला) अज्ञात असलेल्या लेखकांची क्षमा मागून त्यांच्या गोष्टी जशा मला आठवतात तशा मनोगतींसाठी खाली देत आहे.

तत्त्वज्ञ इदी
-----------------------
वधस्तंभाकडे निघालेल्या चारुदत्तासारखा मी पुन्हा कामाच्या ठिकाणी चालू लागलो.
-----------------------------------------------
                 संयंत्रापासून आत येणार्‍या सहा मुख्य वातवाहिका (main air-ducts) वगळता बाकी वातवाहिका जवळ जवळ बसवून झाल्या होत्या. शाखा-वात वाहिका (branch ducts) अजून लावायला सुरुवात झालेली नव्हती. माझ्या अंदाजाप्रमाणे ते काम आता सुरु व्हायला हेवे होते. पण इथे मुख्यवातवाहिकेपाशी केशव सुर्वे आणि वामन महाडिक कांहीतरी करीत होते. मात्र इतर मंडळी तिथे नव्हती. बॅटीही दिसत नव्हता. मी सुर्वेला  विचारलं,

माझे हे नाना आजोबा कोल्हापुरातल्या एका पतसंस्थेमध्ये अकौंटट(मराठीत बहुधा हिशेबनीस) होते. उंच,सडपातळ बांधा̱ आणि गोरा रंग,मोठ्या मिशा , गळ्यात एक गांधी पिशवी यामुळे एकदम वेगळीच छाप पाडुन जायचे सगळ्यांवर. लोकांना प्रथमदर्शनी फ़ारच कडक वाटत त्यामुळे नवखी मंडळी जरा जपुनच असायची पण खरं तर खुप छान होते स्वभावाने... आम्हा नातवंडाना घेऊन फ़िरायला जात .. गोष्टी सांगत ... त्या अनेक अनुभव कथांच्या मधली ही पण एक त्यांची स्वानुभव कथा ...

प्रोजेक्ट निमीताने अमेरीकेत पिटसबर्ग मधे सहकुटुंब पोचलो. पहील्याच आठवड्यात एका मराठी कुटुंबाशी ओळख झाली. आग्रहाचे निमंत्रण स्विकारून चहापानास गेलो.

पहील्याच १० मिनीटात कुठला व्हिसा, किती दिवस रहाणार याची चौकशी...त्यात मी पुण्याचा आहे असे कळल्या बरोबर "पुणेकर म्हणजे तुम्हाला सांगतो" असे म्हणत लोकांचे ऐकीव किस्से उगाच ऐकावे लागतात. पगार वगैरे पण विचारून झाला. (जसे बायकांना वय विचारु नये तसेच पुरुषांना पगार विचारु नये अशी नवी म्हण असावी का ?)  मग त्यांच्या बद्दल सांगून स्वतःची कंपनी कशी टुकार आहे हे पुराण ही ऐकून झाले.