"तुला लाज कशी नाही वाटली असले प्रकार करताना ? कमीत कमी आपल्या वडिलांच्या प्रतिष्ठेचा विचार तरी करायचा " प्रिया आपल्या भावाची बिनपाण्याने हजामत करत होती. समोर प्रियांक मान खाली घालून उभा होता. तर मालती वहिनी बेडच्या कोपऱ्यावर हताशपणे बसून मुलाकडे बघत होत्या. प्रियाने झाला प्रकार आईपासून लपवून न ठेवण्याचा निर्णय घेतला होता व ते एका अर्थी बरेच झाले होते. प्रियाला दुर्लक्षीत करण्याइतपत प्रियांकचे वय नक्कीच होते.
"जरा विचार कर; उद्या राजाभाऊंनी प्रियाला असली वागणूक दिली तर तुला कसे वाटेल " मालती वहिनी उसळून म्हणाल्या.
"सर असे वागायला, उकिरड्यावरचे शेण थोडंच खातात" प्रिया फणकाऱ्याने बोलली.
"आज पासून सुरेखा वहिनींच्या आजू बाजूने फिरकलास किंवा दुसऱ्या कुठल्याही बाईकडे मान वर करून बघितलेस तर घराबाहेर हाकलून देईन" मालती वहिनींनी त्याला बजावले.
"बाबांना कळले तर चाबकाने फोडून काढतील तुला.... असले प्रकार करण्यापेक्षा अभ्यासात लक्ष दे नाहीतर त्या पाटलांच्या पोरांसारखा नावारूपाला येशील" प्रिया लहान भावावर तोंडसुख घेत होती. दोघाही मायलेकींना प्रियांकने केलेल्या प्रकाराची लाज वाटत होती.
"तुझ्या ऐवजी आता मी जाऊन सुरेखाताईंची माफी मागणार आहे" मालती वहिनी बोलल्या.
"हो आई, तूच माफी माग म्हणजे त्यांना जरा धीर येईल व कळेलही की ह्या दिवट्याला आपण पाठीशी घालणार नाही ते " प्रिया म्हणाली.
"जा आता, तोंड काळ कर आमच्या समोरून" ह्या मालती वहिनींच्या वाक्यावर प्रियांकने मान खाली घालून चालायला सुरुवात केली.
मालती वहिनींनी सुरेखा ताईंशी त्यावर बोलून त्यांची समजूत काढण्याचे ठरले व मग तो विषय तेथेच संपला होता.....
एका स्त्रीला ह्या जगात कसले अनुभव घ्यावे लागतात ह्या विचारांनी प्रियाचे अंग नकळत शहारले.
********************
कालच्या दणदणीत सभे नंतर जाहीर सभांचा व प्रचाराचा काळ संपला होता. आचारसंहिता अजूनच कडकपणे राबवली जाणार होती. फक्त वैयक्तिक भेटीगाठींमार्फत प्रचार मोहीम राबवली जाणार होती. भा.ज.मो.च्या तरुण कल्पक कार्यकर्त्यांनी मात्र पथनाट्ये बसवून लोकांना मतदान करण्यास प्रवृत्त करायला सुरुवात केली होती. सुनील पाटलाने त्यावर आक्षेप घेण्याचा प्रयत्न केला परंतू हा 'कुठल्याही पक्षाचा प्रचार नसून, आम्ही मतदारांना उत्स्फूर्त मतदान करण्याचे आव्हान करीत आहोत' असे सांगून भा.ज.मो. ने त्या आक्षेपाची पार बोळवण करून टाकली.
मतदार राजा सुज्ञ होता, कोणास काय म्हणायचे आहे, ते तो चांगलाच जाणून होता......

विमान आकाशात अधांतरी कसे तरंगत राहू शकते या मला वाटणाऱ्या कुतुहलाचे समाधानकारक उत्तर वाचकांचे समोर मांडणे इतक्याच उद्देशाने हा लेख लिहायला सुरुवात केली होती. माणसाने आकाशात उडण्यासाठी कशा प्रकारचे असफल प्रयत्न केले ते थोडक्यात सांगून, राइट बंधूंना या यक्षप्रश्नाचे उत्तर कसे मिळाले ते दाखवायचे होते. परंतु हा शोध घेता घेता अलीबाबाच्या गुहेतील नेत्रदीपक हिरे माणकांच्या राशी पाहून दिपून गेल्यासारखे वाटावे इतकी मनोरंजक नवी माहिती मिळाली. पहिल्या भागाला मिळालेल्या प्रतिसादाने थोडा तांत्रिक भाग सांगण्याला प्रोत्साहन मिळाले व दुसऱ्या भागावर मिळालेल्या सूचना वाचल्यावर त्या पडत्या फळाची आज्ञा घेऊन अधिक विस्तारपूर्वक लिहायचे ठरवले. उड्डाणामागील मूलभूत तत्वे, त्यामधील अडचणी आणि आव्हाने आज ही पूर्वीसारखीच राहिली असली तरी त्यांना सामोरे जाण्यात व त्यांवर मात करण्याच्या पद्धतीत बराच बदल गेल्या शंभर वर्षांत झाला आहे. विमानांचे नियंत्रण, आकारमान व वेग यामध्ये कशी प्रगति होत गेली याचा थोडक्यात आढावा आता तीन भागात घेण्याचा प्रयत्न करीत आहे.

भाषणाबाबत शाळेत सहकार्यांच्या संमिश्र प्रतिक्रिया मिळत होत्या.
"छान भाषण केलंस हो पोरी..... आता ह्यापुढे थोडी तयारी करून व्यासपीठावर जात जा. राजाभाऊंकडून मुद्दे लिहून घ्यायचे - पण पूर्ण भाषण स्वत: तयार करायचे" थोडक्यातच वैद्यबुवांनी स्वत:ची प्रतिक्रिया दिली. तेव्हा मोहिनीची प्रतिक्रिया काय मिळेल ह्या विचारांतच सुरेखा ताई होत्या.
मोहिनी हेडमास्तरांच्या खोलीतच डेरा घालून बसलेली असे. वर्गात फळ्यावर मुलांना "हे वहीत उतरवून घ्या' असं सांगून ती हेडमास्तरांच्या खोलीत जाऊन बसे. मधल्या सुटीत मोहिनीशी भेट झाली.
"मला तर बाई ह्या राजकीय भाषणांचा कंटाळाच येतो. माझ्या ऐवजी पक्षातले कोणीतरी भाषण ठोकेलच की व्यासपीठावर...." इतकीच प्रतिक्रिया तिची होती.
शाळेत राजकारणावर बोलायचे नाही असा सगळ्यांचा पण पहिल्या दिवशीच तुटला. आपल्यातलीच दोघींपैकी एक सहकारीण झेडपी सदस्य होणार म्हटल्यावर असले संकल्प तडीस नेणे शाळेतल्या शिक्षकांनाही कठीण जाणार होते.
*****************
प्रचाराला हळूहळू जोर चढत चालला होता. भिंती रंगवणे, पोस्टर्स लावणे, पत्रके वाटणे ही कामे तरुण कार्यकर्ते जोमाने करीत होती. प्रियाला सोबत घेत सुरेखा ताईंच्या नाक्यानाक्यावर छोट्या बैठका होत होत्या. स्त्रियांना घरात आतवर जाऊन सुरेखा ताई भेटून येत होत्या. 'दादा, वहिनी, ताई, भाऊ, अक्का, माई, नाना, दाजी असली सगळी विशेषणे चपखलपणे वापरता येऊ लागलेली होती. बोलण्यातली सफाई वाढत होती. शब्दांना धार येत होती. राजाभाऊंनी लिहून दिलेले मुद्दे त्या विस्तृत करीत चांगले भाषण देऊ लागल्या होत्या. महिलांच्या प्रश्नांवर हिरीरीने बोलत होत्या.

महाराष्ट्रात स्री शिक्षणाचा पाया रचणारे,दलितांचे कैवारी तसेच उपेक्षितांना न्याय हक्क देणारे . लढण्याचा कानमंत्र देणारे थोर विचारवंत,समाजसुधारक महात्मा ज्योतिबा फुले यांची आज दिनांक २८ नोव्हेंबर २००६ रोजी ११६वी पुण्यतिथी आहे.