ओळख; पहीली आणि शेवटची.
===============

आजपासून बरोब्बर अठरा वर्षांपूर्वी.. मी, माझी आई व माझ्या भावंडांनी पहिल्यांदा मुंबई पाहिली. वडीलांच बऱ्याचदा ऑफिसच्या कामानिमित्त मुंबईत त्या आधी येणं-जाणं होत असे..

पहाटेचे पाच-साडेपाच वाजले असावेत, आकाश पिवळसर करड्या रंगानं उजळून निघालं होतं आजू बाजूला अंधार आणि गर्द निळ्या आकाशाचा, रंग उडाल्या पडद्यासारखा दिसणारा भाग.. घड्याळातल्या वेळेचा बसमधून दिसणाऱ्या दृश्याशी कसलाच ताळमेळ लागत नव्हता.. कसल्या कसल्या उग्र वासांनी नाकातले केस जळून जातील की काय असे वाटत होते.. रिझर्वेशन न करता केलेल्या आठ-नऊ तासांच्या भरगच्च भरलेल्या एस्टी प्रवासाने.. अंग, मन, अवघडून गेलं होतं. मी ना धड मोठी होते ना छोटी होते.. रात्रभरात गर्दीची ओळख झालीच. दोन सिटच्या मधल्या मार्गात बॅगांवर बसून बसून बुडाला, मणक्याला चांगलीच रग लागली होती. घर सोडल्यापासून रडून रडून डोल्यातलं पाणी संपलं होत. कोणी कोणी सांगितलेल्या मुंबईच्या भीतीदायक कहाण्या डोक्यातून जात नव्हत्या. गाव सोडल्याची अगम्य हुरहुर मनाला वेढून होती.. रात्रभर तारवटलेल्या डोळ्यांना प्रचंड थकवा आला होता. बाहेर घरांची इमारतींची गर्दी वाढत चालली होती. बस मधले पिवळट रंगाचे दिवे लावले गेले. कंडक्टरने टाणं-टांण करून घंटा वाजवली, उतरणाऱ्या प्रवाशांना जागा करून देण्यासाठी आम्हाला सामान घेऊन जमेल तितकं सिटच्या बाजूस घुसावं लागलं.. दोनदा, तीनदा.. बस थांबत गेली.. सूर्याशिवायच दिशा उजळल्या होत्या. एक ते आकाशच काय ते अजून रात्रीस धरून होतं. माझ्या ओळखीच अस इथे ते एकच होतं.. तेही भुरकट, अनोळखी, तिऱ्हाईतासारखं... पुन्हा मन गदगदून आलं, डोळे पाझरणार इतक्यात बाबांनी आता आपल्याला उतरायचंय तयार राहा.. करून सूचना केली. बस थांबली जमेल तितकं सामान घेऊन आम्ही सगळ्याजणी उतरलो.. समोर हे एवढा मोठ्ठा बस स्टॅंड, बसच बस..! अजून उजाडायचं होतच, रस्त्यावर फारशी वर्दळ नव्हती. तरी जी काही होती ती आम्हाला दडपवून टाकणारीच होती..!

जुलै महिना पावसाळ्याचे दिवस.. गाव सोडताना आमच्या जोडीने बरसणारा पाऊस इथे पोहचल्यावरही मध्ये मध्ये टीपं गाळत होता.. टॅक्सी मिळवण्यासाठी आमची प्रभात फेरी बस स्टॅंड ओलांडून पुढे आली.. दादर स्टेशन..? बाबांनी टॅक्सीच्या खिडकीत वाकून विचारलं.. टॅक्सीवाला टॅक्सीत झोपला होता. त्याने डबल भाडं पडेल म्हणून आधीच सांगितलं, तरी बाबांनी होकार दिला.. आम्ही सगळे जण सामान आणि छत्र्या सांभाळत टॅक्सीत चढलो. रस्ते रिकामे होते. पाच दहा मिनिटांमध्येच आम्ही एका गजबजलेल्या भागाजवळ पोहचलो.. पायाखाली नुसता चिखल चिखल होता.. कुठुनसा फुलांचा एकत्रित दरवळ येत होता.. टॅक्सीवाल्याच भाडं चुकतं करून बॅगा घेऊन बाबा पुढे निघाले.. आम्ही बाबांच्या मागे मागे आमच्या हातातले डाग सांभाळत निघालो.

कुठल्यातरी बोळातून वाट काढून रेल्वेस्थानकावर पोहचलो तेव्हा सकाळचे सहा-पावणेसहा वाजले असतील, इतक्या सकाळीही स्टेशनवर बरीच वर्दळ होती. याच्या आधी आम्ही सांगलीला गेलो होतो तेव्हा एकदाच आम्ही ट्रेनमधून प्रवास केला होता..   दोन-तीन मिनिटात ट्रेन येईल सांगून बाबांनी आम्हाला तयार राहायला सांगितलं आमच्या कडच्या जवळजवळ सगळ्या बॅगा पिशव्या बाबांनी त्यांच्याकडे घेतल्या.. मी नेहमी मागे मागे राहायचे त्यामुळे ट्रेन येताना दिसल्या बरोबर सामाना बरोबरच मलाही पुढे ओढून घेतले.. ट्रेन आली आम्हा सगळ्यांना ट्रेनमध्ये चढवून मग बाबा सामान घेऊन चढले.

ही ट्रेन आधी पाहिलेल्या सांगलीच्या ट्रेनपेक्षा जरा वेगळीच वाटली.. ट्रेन मधल्या लाकडी बाकड्यांवर बरेच लोक बसलेले होते.. तरी आम्हाला बसायला पुरेशी जागा डब्यात होती. रात्रभर अवघडलेल्या अवस्थेत प्रवास करून आम्ही सगळेच थकून गेलो होतो. तारवटलेल्या डोळ्यांना झोप अनावर होत होती.. आणि समोर ऐसपैस जागा दिसत होती. साहजिकच आम्ही सिटच्या दिशेने झेपावलो..

मी माझ्या तंद्रीत असले की आजूबाजूच्या गोष्टी मला कळायच्याच नाहीत. त्यात त्या दिवशी तर रडून.. जागून.. अवघडून.. आम्ही गळून गेलो होतो. मला बहुतेक फक्त समोरच्या सिटच दिसत होत्या.. आणि मी त्या दिशेने चालले होते. एवढ्यात बाबांनी मला दंडाला धरून बाजूला ओढलं. आणि काय झालं म्हणून मी आजू-बाजूला बघू लागले..

सकाळच्या सहा-साडेसहा वाजता एक भिकारी ट्रेन मध्ये भीक मागत आमच्या दिशेने येत होता.. त्याच्या चेहऱ्याला नाक नव्हते.. त्या जागी नुसतीच दोन भोक दिसत होती, डोळे जवळ जवळ पांढरे फट्टक, पापण्या भुवया झडलेल्या.. बुबळाच्या जागी कळेल न कळेल अशी हिरवट करडी छटा.. हिरड्या दिसणाऱ्या तोंडातले किडके दात, पूर्ण अंगावर काळे पांढरे डाग असलेला तो भयाण अवतार बघून अंगावर सरसरून काटा आला.. भीती, शिसारी, कणव.. अस काय काय मनात एकाच वेळी दाटून आलं. मी आतापर्यंत कधी भुतं बघितलं नाहीये.. पण तो भिकारी मात्र कोणत्याही रामसेच्या चित्रपटात एकदम फिट बसला असता असाच होता. आधीच आमच्या मनात मुंबईविषयी भीतीदायक चित्र होत. त्यात त्या भिकाऱ्याच्या दर्शनाने भर पडली.  

अजूनही कुठे जाता येताना कधी-कधी तो भिकारी दिसतो..   आणि त्या दिवसाची आठवण येते.   आता त्याची भीती वाटत नसली तरी ते रूप बघवत नाही आणि तो दिसताच नजर कुठेतरी दुसरीकडे वळवली जाते.  

आता मुंबईचीही भीती वाटत नाही. उलट आपण योग्यावेळी योग्य ठिकाणी आल्याच समाधानच वाटतं. मुंबईतली गर्दी, धकाधकी.. सार काही आपलं वाटत. सहवासाने व्यक्ती, वस्तू, ठिकाणाबद्दल जिव्हाळा निर्माण होतो त्यामुळे असेल. पण कशीही असली तरी मुंबई आपली वाटते. म्हणूनच कोणी कधी विचारलंच तर "मी मुंबईकर" असे सहज ओठांवर येऊन जातं.

पहिली ओळख हीच शेवटची ओळख असं म्हणतात खरं.. ती म्हण परत एकदा तपासून घेतली पाहिजे नाही..? तसंही पहिल्या भेटीत, पहिल्या नजरेत.. सगळं कुठे दिसतं..!

कुणी काही म्हटलं तरी..  मुंबईला तिचा असा नाकेला चेहरा आहेच.

==========================
स्वाती फडणीस........................ २९-०७-२००९