॥ सद्गुरूनाथाय नमः ॥

अभंग # ३.
त्रिगुण असार निर्गुण हे सार । सारासार विचार हरिपाठ ॥१॥
सगुण निर्गुण गुणांचे अगुण । हरिविण मन व्यर्थ जाय ॥२॥
अव्यक्त निराकार नाही ज्या आकार । जेथुनि चराचर त्यासि भजे ॥३॥
ज्ञानदेव ध्यानी रामकृष्ण मनी । अनंत जन्मांनी पुण्य होय ॥४॥

हेन्री रोर्कला अत्यंत भावविव्हल होऊन त्याच्या आडमुठ्या, आत्मघातकी स्वभावाला आणि तारुण्यसुलभ अशा दांडग्या उत्साहाला आवर घालण्यासाठी स्वतःच्या जीवनाची झालेली दुर्दशा आठवतो. आणि हा वेगळेपणाचा, व्यक्तीवादाचा आणि तत्त्वांशी एकनिष्ठ राहण्याचा हेका सोडून दे अशी गळ घालतो.

एकत्र राहणाऱ्या, एकत्र शिकणाऱ्या पण दोन विरुद्ध दिशेने प्रवासमान असणाऱ्या रोर्क आणि पीटरची भेट पीटरच्या घरी होते. तिथे पीटर आणि त्याची आई रोर्कला सहानुभूती दाखवायचा विफल प्रयत्न करतात.

पीटरच्या आईने पीटरला समाजात प्रतिष्ठा मिळावी, त्याला समाजाने आपल्यात सामावून घ्यावं ह्यासाठी कष्ट काढून जीवाचा आटापिटा केलेला असतो. तिच्या मते पीटर हा स्टँटनमधला सर्वोत्कृष्ठ स्थापत्यविशारद आहे, आणि त्याने नाव कमवावं ह्यासाठी तिचा सतत त्याच्यावर दबाव असतो. खरं तर पीटरला स्थापत्यशास्त्राबद्दल फारसं प्रेम नसतं, त्याला मनातून व्हायचं असतं चित्रकार. पण आईच्या अपेक्षांचा भंग करणं त्याला जमत नाही. शिवाय चित्रकलेत त्याला फारशी गती नसते हेही एक कारण आहेच त्याने स्थापत्यशास्त्राकडे मोर्चा वळवायला. असा अगदीच पाठीचा कणा नसलेला पीटर आणि त्याचा उरला सुरला स्वाभिमान चिरडण्यात (अनावधानाने) धन्य मानणारी त्याची आई रोर्कला त्याने निवडलेल्या मार्गातील धोके समजावून देण्याचा प्रयत्न करतात. रोर्कने जर समाजाकडे पाठ फिरवली तर त्याला आधार द्यायला कोण उभं राहणार असा प्रश्न त्यांना असतो. माणूस हा बेटासारखा राहू शकत नाही इतरांपासून अलिप्त हे त्यांचं म्हणणं रोर्कने स्वीकारावं, त्यांच्यासारखं समाजात मिळून मिसळून वागावं जेणेकरून आपलं ईप्सित साध्य करता येईल, समाजात प्रतिष्ठा आणि पैसा मिळवता येईल असं ते त्याला समजावतात.

हॉवर्ड रोर्कला आज सर्व बंधनांतून मुक्त झाल्यासारखं वाटत होतं.

आज त्याला स्टँटन स्कूल ऑफ आर्किटेक्चर मधून हाकलवून लावण्यात आलं. त्याच्यातील कलागुणांची त्याच्या शाळेत कदर केली गेली, त्याच्या एका प्रोफेसरने त्याच्या साठी, त्याला हाकलवून दिलं जाऊ नये म्हणून प्रयत्नही केले, पण त्याच्या "मनमानीला" आणि "विसंवादी" वृत्तीला शाळेचं संचालक मंडळ वैतागलं होतं. स्थापत्यशास्त्रात जे काही करता येण्यासारखं आहे ते ह्यापूर्वीच्या दिग्गजांनी आधीच करून ठेवलं आहे, आणि त्यांच्या अजरामर कलाकृती नवीन बांधकामांत, त्यांच्या आरेखनांतून जपायला हव्या अशा परंपरावादी विचारांच्या त्या संचालक मंडळाला रोर्कचा नाविन्याचा ध्यास परवडेनासा झाला होता. रोर्क हा एक अव्वल दर्जाचा स्थापत्यशास्त्रज्ञ असूनही त्याच्या परंपरेला अंधपणाने न मानण्याच्या आणि कोणत्याही प्रकारच्या रूढीला न अनुसरण्याच्या वृत्तीमुळे तो सगळ्यांपासून वेगळा पडत होता.

पुढे काय होणार या विचारांनीच मला कसेतरी होत होते. पण एक गोष्ट होती ती म्हणजे नकाराची अपेक्षा, आणि मी त्याला तयार होतो. ठरल्यावेळेला मी तिकडे पोहोचलो. थोड्याच वेळात आमच्या बाईसाहेब पण आल्याच. मी खुपच कसल्यातरी दबावाखाली होतो. काही वेळ उगाचच इकडच्या-तिकडच्या गप्पा मारल्या. घड्याळाचे काटे पुढे-पुढे जात होते. शेवटी अधीक वेळ घालवण्यात अर्थ नाही म्हणुन मी सरळ विषयाला हात घालायचे ठरवले.
प्रथम मी तिला विचारले, "तुला माहित आहे का मी तुला कशाला इकडे बोलावले?" ती हसली, जणु काही तिला माहीत आहे कशाला ते. पण मला नाही म्हणाली.
मग मी तिला म्हणालो, "मी जे काही बोलेन, ते निट आधी ऐकुन घे आणी नंतर बोल.. आणी अजिबात हसायचे नाही."..
तीः "ठिक आहे".
मग प्रथम मी तिला माझ्याबद्दल थोडक्यात सांगीतले, माझे पालक, नातेवाईक, माझी शैक्षणीक वाटचाल, माझा स्वभाव, आवडी-निवडी, माझे भविष्याबाबतचे विचार वगैरे. मी तिला माझ्या जिवनात येउन गेलेल्या माझ्या प्रेमप्रकरणांबद्दल पण सांगीतले, हो उगाच नको अंधारात ठेवायला. तिने सगळे हे शांत पणे ऐकुन घेतले. त्यामुळे माझा आत्मविश्वास थोडा वाढला आणी मला जरा मोकळे-मोकळे वाटायला लागले. मग मी तिला माझे जोडीदाराबद्दल चे मत सांगीतले आणी म्हणालो ".. थोडक्यात ती तुझ्यासारखी असावी." ती परत हसली. [मस्त रे !! छान टाकलास.. पोरगी हसली बघ !] मग एकदमच विचारले "माझ्याशी लग्न करशील??, मला तु खुप आवडतेस असे मी म्हणणार नाही कारण खुप शब्दाची व्याप्ती कमी आहे, तु मला त्यापेक्षाही कितीतरी अधीक आवडतेस." अवकाशात शांतता कशी भासत असेल ते मी अनुभवले. मी हे सर्व खाली मान घालुनच बोलत होतो. माझे कान तिचे बोलणे ऐकायला असुसले होते.. पण ती काहीच बोलली नाही. मी वर पाहिले, ती माझ्याकडेच बघत होती. तिच्या मनात काय चालले असेल त्याची मला काहीच कल्पना येत नव्हती.