संख्या संकेत कोश १

काही दिवसापूर्वी श्री. शा. हणमंते यांचा संख्या संकेत कोश वाचायला मिळाला. या कोशात शून्यापासून एकशे आठपर्यंत ज्या संख्यांचे संकेत ग्रंथांतून किंवा संभाषणातून उल्लेखले जातात त्यांचा संग्रह केला आहे.पंचप्राण कोणते? सप्तधातू कोणते? नाटकाची सहा अंगे कोणती? छत्तीस यक्षिणी कोणत्या? काळ्या बाजाराचे चाळीस प्रकार कोणते?छप्पन्न भाषा, बाहत्तर रोग, ब्याण्णव मूलतत्त्वे, शहाण्णव क्षत्रियांची कुळे, शंभर कौरव या तऱ्हेची विविध विषयांतील माहिती या कोशात वाचायला मिळते. कोशकर्त्यांनी साडेतीनशेच्यावर विविध विषयांवरील ग्रंथांचे संदर्भ घेऊन पाच हजारांच्यावर संकेतांची माहिती एकत्रित केली आहे. वेद, उपनिषदे, धर्मशास्त्र, भक्तिशास्त्र, पुराणे, योगशास्त्र, वैद्यकशास्त्र, विविध कोश अशा असंख्य ग्रंथांचा अभ्यास करून हा कोश बनवला आहे. विषयांच्या वैविध्यामुळे हा कोश केवळ रोचकच नाही तर बहुश्रुतता वाढवणाराही आहे. यातील मला आवडलेले काही संकेत इथे देत आहे. 
 शून्यकर्ण/शून्यचरण--कर्ण/चरणविहीन (साप व तत्सम ) प्राणी 
 शून्यमस्तक--ज्याचे तीन किंवा चारी पाय पांढऱ्या रंगाचे असून डोक्यावर वा  कानाजवळ   भोवरा वगैरे कोणतेही चिन्ह नसते असा घोडा 
शून्यवेला--मध्यान्ह, मध्यरात्र, संध्याकाळ. या वेळी केलेली कृत्ये निष्फळ ठरतात असे मानतात.

पाकिस्तानात संगीताला विरोध म्हणजे "आटे में नमक'

पाकिस्तान हा भारताचा कधीकाळी भाग होता. फाळणीनंतर आता तेथील संगीताची स्थिती काय असेल, याबाबत माझ्या मनात नेहमीच कुतूहल आहे. मी खरेतर जातीभेद मानत नाही; परंतु शास्त्रीय संगीत समृद्ध करण्यात मुस्लिम कलाकारांचा मोलाचा वाटा आहे, असे माझे ठाम मत आहे. पाकिस्तान आज अराजकाच्या गर्तेत सापडला आहे. तेथील सांस्कृतिक क्षेत्राला मूलतत्त्ववाद्यांपासून धोका निर्माण झाला आहे. तेथील संगीताबद्दल खास करून शास्त्रीय संगीताबद्दल कुतूहल आहे. प्रख्यात गझल गायक मेहदी हसन यांचे चिरंजीव असिफ मेहदी मैफलीसाठी नुकतेच पुण्यात आले होते. त्यावेळी त्यांची भेट घेतली आणि त्यांच्याशी चर्चा केली.

बेलमची गुहा

फारा दिवस बेलमला जायची इच्छा मनात होती पण संकल्प सिद्धीस नेता नेता नवे साल उजाडले. अस्मादीक आणि आमची मित्रमंडळी असा चौघा जणांचा कम्पू होता .. बेंगळुराहुन आम्ही हम्पी एक्सप्रेसने निघालो.आमचे बरेचसे बेत असे आयत्या वेळेस ठरत असल्यामुळे रेल्वेचे आरक्षण म्हणजे अशक्य गोष्टच होती.
बेलमची गुहा, दक्षिणेतील सर्वाधीक लांबीची गुहा आहे. किंबहुना जवळपास तीन किलोमीटर लांबीची ही गुहा भारतातील सर्वाधीक खोल गुहांमध्ये दुस-या क्रमांकावर आहे. स्थान : आंध्रातल्या कर्नुल जिल्ह्यात कोलिमगुंड्ला तालुका.
आमची गाडी भल्या पहाटे चार वाजता गुत्ती जंक्शनवर पोहचली. इतक्या भल्या पहाटे तेही रेल्वेच्या "शाही" गिरद्यांमधुन उठणे जीवावर आले होते पण काय करता ?
रेल्वेच्या मार्गावरचे जंक्शन असल्याने गुत्तीसारखे आडगावाने सुद्धा कात टाकली होती. आता येथुन बेलमला जाणारी बस पकडायची होती. आडगावातले बसस्टॅंड, असून असून कितीक दूर असेल असा विचार करुन आम्ही अकरा नंबरची बस पकडली म्हणजे चालायला सुरुवात केली. गाव संपून हायवे सुरु झाला तरी स्टॅंड काही दिसेना. रस्ता चुकला की काय? रात्र जागवण्याची अखिल भारतीय परंपरा गुत्तीतल्या कुत्र्यांनी सुद्धा इमानेइतबारे पाळली होती. पण वाट दाखवण्याचे काम कोणी मनुष्ययोनीतील प्राण्यानेच करणे भाग होते. आमच्या सुदैवाने कोप-यावरचे एक म्हातारबुवा जागे होते. बसस्टॅंड या प्रश्नाला बुवांनी तेलुगुमध्ये "सरळ जा" असे उत्तर दिले. आम्हा चौघांमध्ये ( २ मराठी, एक राजस्थानी आणि एक कानडी ) एकालाही तेलुगु येत नाही पण मनुष्याच्या अंतरीच्या भावना वाचायला दक्षिणेतल्या दीड वर्षाच्या वास्त्वयात शिकलो होतो. आता या शिदोरीवर जगाची मुलुखगिरीवर सहज जाऊ शकतो.
बुवांनी दाखवलेल्या रस्त्याने चालायला सुरुवात केली. हा रस्ता म्हणजे प्रत्यक्षात महामार्ग होता, चहुकडे अंधार मस्त अंधार होता आणि क़ृष्णपक्ष असल्याने वर चांदण्या लुकलुकत होत्या. यात सगळ्यात ठळकपणे चमकणारा तारा शुक्राचा असल्याची आमची खात्री होती. रस्ता लवकर सरण्याचे नाव घेत नव्हता. पण शुक्राची ही तेजस्वी तारका आमचा मार्ग प्रशस्त करत होती !!! लवकरच या तारकेचा स्त्रोत शुक्र नसून कारखान्याचा धुराड्यावरचा दिवा असल्याचे ध्यानी आले. चारेक किलोमीटर चालूनही बसस्टॅंड काही दिसत नव्हता. सुदैवाने एक टपरी उघडी होती. चहाचे इंधन पोटात्त टाकले. ओक्क रुपये ओक्क ग्लास अशी णाल रुपियालु - चार रुपयाच्या किमयेने आम्हा पामरांना चालते केले. स्टॅंड वर पोचल्यावर बेलमची गाडी नुकतीच गेली व पुढची दीड तासाने अशी सुवार्ता मिळाली. मर्फीचा नियम सर्वकाळी व सर्ववेळी लागु असल्याचा आणखी एक पुरावा !

शेवटी बेलमच्या दारी पोहचलो.गुहा नऊ वाजता उघडते व सर्व दिवशी उघडी असते याची खात्री आम्ही आदल्या दिवशी केली होती. प्रत्यक्षात नऊ म्हणजे साडेनऊ, दहा साडेदहा यातील काहीही असू शकते हे तिथे गेल्यावर समजले.
गुहेच्या बाहेर गौतम बुद्धांची मोठी मूर्ती आहे. ही गुहा बौद्धभिक्षुंची तपोभूमी होती. विकीपिडीयाच्या नोंदीनुसार १८८४ साली याची पाश्चात्य जगाला पहिली ओळख झाली. यानंतर ही या जागेची महती समजण्यास शंभर वर्षे जावी लागली. चित्रावती नदीच्या खणन कार्याने या गुहेची निर्मिती झाली. भूगर्भशास्त्रातील यच्चयावत नमुने या जागी दिसतात.
गुहेच्या प्रवेशदारी पोहचण्यास चक्क २० एक फुट उतरावे लागते. गुहेत जाणे थरार असेल अशी आमची कल्पना होती. पण प्रत्यक्षात्त धोक्याचे सर्व मार्ग बंद करुन, मंद प्रकाश व हवेच्या झरोक्यांची सोय करुन आंध्रप्रदेशाच्या पर्यटन खात्याने वाट एकदम सोपी करुन टाकली आहे. थोडे पुढे जाताच चुन्याचा एक उलटा स्तंभ तुमचे स्वागत करतो. याचे नाव सिंहद्वारम. दक्षिणेतल्या मंदिरात गर्भगृहाबाहेरच्या दालनात असे स्तंभ असतात. म्हणून याचे नाव सिंहद्वारम.
खोली जशी वाढु लागते तशी गरमीही वाढु लागते. डोळे हळुहळु अंधाराला सरावतात. पुढे एका ठिकाणी रस्त्याला चक्क दोन फाटे फुटले. बहुमताने आम्ही उजव्या बाजुस जाण्याच निर्णय घेतला. उजव्या बाजूची ही वाट पुढे पाताळगंग़ेस जात होती. तर डाव्या बाजुने क़ोटीलिंगलु. गुहेतल्या जागांची ही नावे कल्पक होती पण ही मुळ नावे होती का हे मात्र समजले नाही. गुहेतली आणखी एक प्रेक्षणीय जागा म्हणजे ध्यान मंदीर. या जागी बौद्धकाळातील हजारो चीजा सापडल्या. अजिंठाच्या गुहेत बौद्ध कलेचे नमुने ठायीठायी आढळतात येथे मात्र त्यांची गैरहजेरी प्रकर्षाने जाणवते. हजारो वर्षांपुर्वी उपग्रह वा कोणतेही आधुनिक तंत्रज्ञान नसतानाही अशा जागा त्यांना माहित होत्या याचे मात्र मनस्वी कौतुक वाटले. भारत जणु त्यांना तळहातावरील रेघांसारखा माहीत असावा.
एकुण तीन किलोमीटर भागापैकी केवळ निम्मा भाग सध्या आम जनतेस खुला आहे. हे दीड किलोमीटर सुद्धा एक छान "थ्रिल्" देतात. बारिक होत जाणा-या वाटा, अंधार, गुदमरत होत असताना अचानक येणार हवेचा झोत सारे काही स~~~ही !!!

'सेझ' समस्येवर आधारित मराठी चित्रपट : 'घात-प्रतिघात'

कालच्या ईसकाळात ही माहिती वाचायला मिळाली. अलीकडेच उद्भवलेल्या विशेष आर्थिक क्षेत्रासाठीच्या भूसंपादनावरून निर्माण झालेल्या अर्थ-सामाजिक समस्येवर आधारित 'घात-प्रतिघात' हा मराठी चित्रपट येत आहे. त्याच्याविषयी माहिती इतरांना व्हावी, माहितीची आणि विचारांची देवघेव व्हावी ह्या उद्देशाने ती माहितीवजा बातमी येथे उतरवून ठेवीत आहेः

प्रवास तीन चाकींचा

तीन चाकी म्हटलं की आपल्या डोळ्यासमोर येते ती बजाजची ऑटो रिक्षा. हो ना? तसा तीन चाकीचा प्रवास सुरू आहे तो साध्या सायकलच्या प्रेरणेतून बनलेली तीनचाकी सायकल जिथे एक मनुष्य ती सायकल चालवतो आणि मागे आपण बसतो. आज सुद्धा दक्षिण भारतात या सायकल पाहायला मिळतात. या सायंकालांना मानवी शक्तीची मर्यादा होती. एका ढोरा प्रमाणे सायकल चालक बसलेल्या प्रवाशांना ओढत न्यायचा. तंत्रज्ञान नेहमीच बदलते. २ पेक्षा जास्त प्रवासी वाहून न्यायच्या या वाहन प्रकारात सुद्धा तंत्रज्ञानाने प्रगती केली. मनुष्याच्या शक्ती ऐवजी येथे काही अश्वशक्तींचे इंजिन आले आणि चालक हा स्वतःची शक्ती न खर्च करता फक्त युक्ती खर्च करून प्रवाशांची ने-आण करू लागला.

नसबंदी!

"बेवारस कुत्र्यांची नसबंदी करणार' ही बातमी वाचून माझं अवसानच गळालं.घशाला कोरड पडली.हातपाय लटलटू लागले

जीभ फूटभर लोंबू लागली

मंगळगड व कावळ्या दुर्गभ्रमण

मंगळगड व कावळ्या

जावळीच्या खोऱ्यातील ढवळ्या घाटावर लक्ष ठेवणारा  मंगळगड हा मोक्याच्या ठिकाणी (विकीमॅपीआ) आहे. इथून तोरणा, राजगड, प्रतापगड, मकरंदगड, रायगड असे किल्ले नजरेच्या टप्प्यात येतात. चढायला सोपा आणि पायथ्यापर्यंत गाडी जाते म्हणून एका दिवसात होतो. ह्यालाच जोडून कावळ्याही करता येतो किंवा एखादा दिवस वाढवला तर चंद्रगडही करता येतो.

मॅक्झिम गॉर्की: आई

अन्ना किरिलोवना व त्यांचा मुलगा प्योत्र झलोमोव ह्या ख-या जीवनातील व्यक्तिरेखांना आपल्या नजरेसमोर ठेवून लेखक मॅक्झिम गॉर्की यांनी त्यांची ‘आई’ ही कादंबरी लिहीली आहे. ही कादंबरी इ.स.१९०७ साली म्हणजेच आजपासून शंभर वर्षांपूर्वी रशियात झालेल्या क्रांतीच्या पार्श्वभूमीवर लिहीली गेली आहे. लेखक मॅक्झिम गॉर्की हे स्वतः त्या चळवळीचे सभासद होते. प्योत्र झलोमोव याला त्यांनी त्यांच्या कादंबरीत पावेल असं नाव दिलं आहे तर मुख्य व्यक्तिरेखा म्हणजेच पावेलची ‘आई’ निलोवना ही या कादंबरीच्या केंद्रस्थानी आहे.

भाग-३

"अहाहा! वा! सुरेख! अहा,काय फटका मारलाय! काय ते चापल्य,काय ते पदलालित्य! वा,वा! नेत्रदीपक म्हणतात ते हेच असावे बहुधा!"
"बाळा, काय बघतोस रे टी.व्ही.वर?"
"आं? काय? कुठे काय आई? काय बरं आपलं ते? अगं हां, ते आपले भारत-ऑस्ट्रेलिया सामने चालू नाहीत का? तेच बघत होतो!"
"होका? कारट्या मी काय तुला आज ओळखते का रे? मेल्या, ते बायकांचं टेनिस बघत असशील. मेला टीव्हीला नुसता चिकटून बसलाय ,स्पर्धा सुरु झाल्यापासून!"
"आई,मानलं तुला बाई! तुझ्यापासून काहीही लपवणं अशक्य आहे. मी सुद्धा मला स्वत:ला एवढा ओळखत नसेन!"
"होका? कारट्या,स्पर्धा सुरु झाल्यापासून मी बघतेय, खाताना पिताना उठताना झोपताना बोलताना सारखं आपलं ते टेनिस घेऊन बसलाय. जरा त्या टीव्हीसमोरून बूड हालव आता. स्वयंपाक झालाय,गिळायला चल!"
"आलो गं माझे बाई! आलोच!"