लेखनाची सुरुवात - सोनपावले

जी.एं. च्या मृत्यूनंतर त्यांच्या अप्रकाशित कथा, अनुवाद आणि इतर साहित्यप्रकारांचे एक बाड जी.एं च्या भगिनी प्रभावती सोलापूरकर यांना मिळाले. त्यातल्या काही साहित्याचे परचुरे प्रकाशन मंदिराने 'सोनपावले' नावाचे पुस्तक प्रकाशित केले आहे.  हे तसे जुनेच पुस्तक ( ११ डिसेंबर १९९१). सु.रा. चुनेकर यांनी संपादन केलेल्या या पुस्तकात जी.एं. च्या लिखाणाच्या सुरुवातीच्या काळातल्या प्रयोगांचे चित्र दिसते. अगदी सुरुवातीला शालेय जीवनातले जी.एं. चे लेखन 'ओळखा पाहू', कोडी या स्वरुपाचे आहे. त्यानंतरच्या जी.एं. च्या स्वतंत्र कथालेखनाच्या पहिल्यापहिल्या प्रयत्नांवर   त्या काळी प्रसिद्ध असलेल्या लेखकांची, विशेषतः खांडेकरांची मोठी छाप आहे. जी.ए. आणि खांडेकर हे गणित आज ऐकायलाही विचित्र वाटत असले तरी खांडेकरांमुळे जी.ए. त्यांच्या तरुणपणी प्रभावित झाले होते हे निश्चित. 'बाबारे, जीवनसर्वस्व त्यागात आहे, स्वार्थात नव्हे', 'पंतांना वाटले, या दुसऱ्या बाळपणात सुगंध, पाकळ्या, रंग वगैरे सर्व जातात, फक्त काटे मात्र वाटणीला उरतात!, अश्रू जरी डोळ्यांवाटे बाहेर पडत असले तरी त्यांचे उगमस्थान हृदयच आहे' असली आज हास्यास्पद वाटणारी वाक्ये जी.एं. या त्या वेळच्या कथांमध्ये सर्रास दिसून येतात, हे आज काहीसे गमतीशीर वाटते. नंतरच्या काळात बाकी जी.एं. ना खांडेकरांच्या आदर्शवादी विचारांतला पोकळपणा कळालेला दिसतो. (स्वतः खांडेकरांना तो कळाला की नाही कुणास ठाऊक!) पण एकाच विचाराची पताका खांद्यावर घेऊन आयुष्यभर वाटचाल केलेला लेखक म्हणून जी.एं. ना खांडेकरांविषयी आदर वाटत आला होता. जी.एं. ची खांडेकरांशी प्रत्यक्ष भेट कधी झाली होती असे दिसत नाही, पण खांडेकरांबरोबर त्यांचा पत्रव्यवहार होता. खांडेकर दत्तक जाण्यापूर्वी त्यांचे नाव गणेश आत्माराम खांडेकर की असे काहीसे होते आणि म्हणून त्यांच्या व जी.एं. च्या नावाची आद्याक्षरे एकच -GAK- हे कळाल्यावर आपल्याला एक शाळकरी आनंद झाला होता, असे पुढे कधीतरी जी.एं. नी एका पत्रात लिहिले आहे.

मनोगतवर सध्या 'नवीन कविता', या सदराखाली असलेली,‘मी जाणतो’ ह्या मझ्या कवितेचे मनोगत.

या अशाच जाणारॅ दिवसात, मनाला त्याची फारशी जाणीव नसते. मन इथेच आसपास काही बघत असतं, डोळ्यांनी. (कधी कधी डोळे मिटल्यावर त्याला आपल्या अस्तित्त्वाची जाणिव होते.)
 
एकदा आई मला म्हणाली,‘इतका सुंदर सोन्यासारखा दिवस आहे, कशाला वाया घालवतोस? कर, काहीतरी कर.’ (मी मनात म्हटलं,‘ हो आई मी जाणतो, सुंदर सोनेरी सुर्यकिरणांत उजळून निघणारे दिवस.' जे चराचराला रोज काही कर म्हणतात... नाविन्याच्या तेजाने या सृष्टीतलावर अवतीर्ण होऊन, पाना-फुलांना, फुलपाखरांना आणि त्यांच्या इतक्याच कोमल मनाला आशा आणि नवचॆतन्य देणारा ‘सोनेरी सूर्यकिरण’.)
नंतर ती एकदा मला कॊतुकाने म्हणाली,‘खुप खुप मोठ्ठा होऽ’ ( खरंच मी जाणतो, तुझी माझ्यावरील मोठ्ठी माया... आणि माझं जीवन सुखी व्हावं यासाठी असलेली तुझी तळमळ.)
(मला केवळ जाणायचं आहे की, ह्या जीवनापलीकडे काय आहे? असेच सुंदर सोनेरी सूर्यकिरण की आईची माया?...)

"बेंचवर कोरलेलं माझं नाव 

 आणि तुमचं चित्रही तसंच असेल

पाठीवर फुटलेलं तुमचं घड्याळ

अन तुमचंही काचेचं मन असेल

देवाशपथ सांगतो सर,

देवाशपथ सांगतो सर

माझ्यासारखंच तडफडणारं

एक तरी वेडं मन असेल

सर असल्या आठवण वेड्यांची

नेमेची येतो मग पावसाळा प्रमाणे, नेमेची येते नवीन वर्ष आणि नेमेची येतो नवीन वर्षाचा संकल्प.

१५ दिवसांनी नवीन वर्ष सुरू होणार. नवीन वर्षाच्या शुभेच्छा देण्यासोबतच बहुतेक जण प्रश्न विचारणार," मग नवीन वर्षाचा काय संकल्प केलास?"
आता काय म्हणावे. दरवर्षीच सुरुवातीला ठरवतो की हे करणार, ते करणार. पण ते अमलात आणणे नीटसे जमत नाही. आहे, त्यात आळस हा भाग आहेच. परंतु काही वेळा वाटते, एवढे काय आपल्याला करायचे असते की जे इतके वर्ष आपण करावयाचे ठरवतो आणि मग करत नाही. सगळे नेहमीचेच.

हो, जर मी ठरविले की दररोज सकाळी लवकर उठायची सवय लावीन, तर प्रयत्न करू शकतो. पण कामावरून उशीरा आल्यावर कसले लवकर उठणे आणि कसला संकल्प. व्यायामाचेही तेच.

गेल्या (ह्याच) वर्षाचेच बघा की, कार्यालयातील कामाचा आढावा, मीटिंग, पुढील कामे लिहिण्याकरिता एक प्लॅनर विकत घेतला. पण तो प्लॅनर नीट वापरणे जमलेच नाही. कारण काय तर एका कामातच एवढा गुंतलो की पुढे काय करायचे तेच ठरवता आले नाही. मग प्लॅनर मध्ये काय लिहिणार?  @^%&@^@((@#%">%&@^%

जसं जसं आपण मोठे होऊ लागतो, आपल्यासमोरील ध्येये निश्चित होऊ लागतात. हे जीवन काय आहे? अणि ह्या जीवनविश्वात देवानं आपली जागा नेमकी कुठं निश्चित केली आहे? ह्या गोष्टींचा आंदाज घेण्यापासून, इथं टिकून राहण्यासाठी पुढं काय केलं पाहिजे?  इथपर्यंत येऊन माणूस विचार करत राहतो. आपल्या ध्येयांना मग सुंदर स्वप्नांची सोनेरी किनार लाभते. ध्येयपूर्ती होण्याआधीच आपण उंच उंच स्वप्नांमध्ये हरवून जाऊन, ध्येयपूर्तीचा आनंद घेत असतो. आणि तो आनंदच महत्त्वाचा असतो. शेवटी समाधान हीच तर जीवनाची सार्थकता असते. त्या निर्मळ स्वप्नांची हॄदयपटलावर उमटलेली तेवढीच सुंदर चित्रं, म्हणजेच प्रत्येक मानवाची, त्याच्या अंतरीच्या चित्रकाराची अभिजात कलाकृती आहे. आणि हळूहळू ह्या कलाकृतीचं जेंव्हा ध्येयपूर्तीमध्ये रूपांतर होतं, तेंव्हा ती स्वतःपूर्तीच मर्यादीत न राहता, तीचा सुगंध सर्वत्र दरवळू लागतो. व इतरांसाठी आनंदाचे आणि समाधानाचे प्रेरणास्थान ठरते. ती क्षणभंगुर जीवनातील पूर्णत्त्वाची कलाकृती, विश्वाच्या भिंतींवर, चिरकालाच्या संग्रहात, प्रत्यक्ष देवाकडूनच जतन करून ठेवली जाते...

 संवेदनेची विशुध्द अभिव्यक्ती हा चांगल्या कवितेचा सार्वकालीन निकष आहे.प्रत्यक्षात मात्र  या निकषावर अनेक कवी अयशस्वी होताना दिसून येतात,आणि यामुळेच बहुधा आजकाल सरावाने कविता लिहिणार्‍या कवींची संख्या बरीच असली , तरी चांगली कविता त्या मानाने कमी आढळून येते.मानवी मनाचे जटील व्यवहार समजून उमजून कविता लिहिणे , हा काहिसा कठीण भाग अनेकांना न साधल्याने , कवितेच्या नावाखाली पाडलेले शब्दांचे निर्जीव ढीगच आधिक्याने दिसून येतात्.या परिवेशात किरण संघवई यांचा 'अंतर्वती ' हा हिंदी कवितांचा संग्रह आपल्या वेगळेपणाने निश्चितच  उठून दिसतो.