वातावरणीय अभिसरण - १
प्रस्तावना

वातावरणाचे अभिसरण कसे, कुठे, केव्हा आणि का होते हे समजून घेण्यामधे हवामानशास्त्रज्ञांनी मोठी मजल गाठली आहे. मात्र ही मजल गाठण्यासाठी अनेक वर्षे लागली, अनेक भौतिक, रासायनिक, इतर शास्त्रीय व गणितीय शोधांचा त्यासाठी उपयोग झाला. वातावरण म्हणजे नक्की काय? हवामान का आणि कसे बदलते? हे समजून घेण्यासाठी, वातावरणीय घडामोडींना गणिती प्रमेयांमधे बसवण्यासाठी पूर्वीपासून अनेक प्रयत्न झाले. 'हलणाऱ्या वा वाहणाऱ्या हवेला वारा म्हणतात' ह्या सामान्यज्ञानापासून ते वातावरणीय घडामोडींना, त्या घडामोडींसाठी कारणीभूत असणाऱ्या घटकांना गुंतागुंतीच्या समीकरणांमधे मांडून क्लिष्ट हवामान प्रारुपे (climate models) तयार करण्यापर्यंतची मानवाची प्रगती प्रशंसनीय आहे. वातावरणीय अभिसरणाचे मानवाचे ज्ञान आजच्या टप्प्यापर्यंत कसे पोहोचले, त्यासाठी कारणीभूत ठरलेल्या घटना, शोध, समज, शक्यता आणि उपयोग ह्याचा आढावा घेण्याचा प्रयत्न ह्या लेखमालेमधे करणार आहे. 

एक पाय नाचव रे...

लहान बाळांना खेळवताना म्हटलं जाणारं हे गाणं आपल्यापैकी बऱ्याच जणांनी ऐकलं असेल पण आता मी जो पाय नाचव म्हणते आहे तो बाळाचा पाय नाही, तो गणितातला पाय आहे. खरे तर त्या पायाला नाचवावे लागतच नाही. तो स्वत:च गणितामध्ये सर्वत्र नाचत असतो, तेही कत्थक नृत्यातल्या सारख्या गिरक्या घेत! कारण त्याचं आणि गिरकीचं फार जवळचं नातं आहे.

गुरुवार सकाळ ७. नेहमीप्रमाणे मैदानात आमची परेड चालू होती. सलामीनंतर हलकासा नाश्ता करून आम्ही जीपने नेहमीच्या राउंडअपला निघणार होतो. सीमे पलीकडची "वर्दळ" आजकाल वाढली असल्याने, आम्ही सतर्क होतो. कुठलेच चान्सेस आम्हाला घ्यायचे नव्हते. छोट्या-मोठ्या हालचालींवरही आमचे लक्ष होते. सलामी संपली आणि आम्ही कँटिनकडे नाश्त्यासाठी निघालो. मी, सुखविंदर, विनोद आमचा असा एक छानसा ग्रुप होता. गप्पा मारत-मारत, कँन्टिनपाशी पोचलो, तोच, मागून आवाज ..

आज २३ जुलै, हुतात्मा चंद्रशेखर आजाद यांची ९९ वी जयंती, म्हणजेच हे त्यांचे जन्मशताब्दि वर्ष. भारतिय क्रांतिपर्वातला आजाद हा महान योद्धा. यांच्या विषयी लिहावे तितके थोडेच आहे.

या जन्मशताब्दि वर्षानिमित्त त्यांच्या विषयी अधिक माहिती मिळाली तर उत्तमच, पण किमान चुकिची माहिती प्रसृत होउ नये ही मनोमन इच्छा आहे.

मनोगती मित्रांनो

व. पु. काळ्यांच्या कथाकथनाच्या एम पी ३ माध्यमातील जवळपास १४ धारिण्या (फाईल्स) मनोगतींच्या जीमेल पत्त्यावर पाठवल्या आहेत. ज्यांना त्या उतरवून घ्यायच्या असतील त्यांनी कृपया त्या पत्त्यावर भेट द्यावी.

(कथाकथन प्रेमी) मंदार...