मला माहिती आहे, हे 'भव्यदिव्य' शीर्षक वाचून तुम्ही 'अरे वा, अनु चित्रं पण काढते वाटतं?' म्हणून उत्सुकतेने हा लेख वाचायला घेणार. (म्हणूनच हे शीर्षक दिलं! हॅ हॅ हॅ!) पण माझं नातं जडलं आहे ते चित्रांच्या रंगांशी नाही, तर कपड्यांच्या  रंगांशी.

मराठीमध्ये मराठी लोकांसाठी एक विकी सुरू झालाय. एकदा भेट देऊन पहा. आणि या मराठी मातीचे मालक व्हा.

या संकेतस्थळावर मराठीमध्ये काहीही चालेल. साहित्य, संस्कृती, इतिहास, राजकारण, घर-दार, मित्रमंडळी, प्रेमप्रकरण, विद्रोह, आग, फुलं.....

जीएंच्या लांबलचक कथा तुम्ही पाहिल्यात. पण छोट्या कथा पाहिल्यात का?

'कुसुमगुंजा' हे जीएंनी लिहिलेल्या लघुकथांचं पुस्तक आणि मी वाचलेलं जीएंचं पहिलं पुस्तक. पुस्तक वाचनाची काही पद्धत असते, पहिल्या पानापासून, अगदी प्रस्तावनेपासूनच सुरुवात करावी वगैरे गोष्टी माहिती नव्हत्या, त्यावेळी पुस्तकात मध्येच कुठेतरी असलेली "फेड" ही कथा प्रथम वाचली. नंतर झपाटून जाऊन जीएंची जवळपास सगळी पुस्तकं वाचून काढली. पण ज्या कथेने मला जीएंची ओळख करुन दिली ती कथा तुम्हीही वाचावी अशी इच्छा आहे.

ती चारही नांवे मराठी होती.
----------------------------------------
 मुदीर जरी मला घरी जाऊन आराम कर म्हणाला होता तरी मी  कारागृहाच्या कामाचे आरेखन, नकाशे, त्या कामासाठीं निवडली गेलेली संयंत्रे, त्यांच्या माहिती-पुस्तिका पाहावीत या उद्देशाने कार्यालयातच कांही वेळ बसणे पसंत केले. सध्या कारागृहात कॅरियर कंपनीची संयंत्रे बसविलेली होती. ती कारागृहाच्या मध्यवर्ती कार्यालयाला थंड हवा पुरवीत होती. कालांतराने आणखी कांही कक्ष विस्तारित केले गेले होते. त्यातील खोल्यांना गवाक्ष-वातशीतक (window airconditioners) बसवले गेले होते. त्यांची संख्या सुमारे चाळीस होती. त्यातील कांही नादुरुस्त होते. त्यांची दुरुस्ती करण्यापेक्षा तो विस्तारित प्रभाग मध्यवर्ती वातशीतक घटांना (central airconditioning plant)  जोडून द्यावयाचा होता. अर्थात्‌च नवीन वात-वाहिकांची ( air circulating ducts) उभारणी करावयाची होती आणि सध्याची संयंत्रे काढून त्या ऐवजी मोठी अधिक क्षमतेची संयंत्रे बसवावयाची होती. या साऱ्या योजनेची आरेखने मी नीट पाहून घेतली. ही योजना ज्याने आंखली होती त्या विल्यम्‌स क्लार्क या अभियंत्याला मी भेटलो. जी चार माणसें माझ्या बरोबर हे काम करणार होती त्यांनाही मी मुख्यालयांत बोलावून घेतले.

सध्या शरद पवारांनी काँग्रेसमध्ये परत यावे म्हणून काँग्रेसवाल्यांचे प्रयत्न चालू आहेत. किंबहुना हे अटळ आहे अशी हवा काँग्रेसतर्फे निर्माण केली जात आहे. मनमोहनसिंग पंतप्रधान झाल्यावर 'पवारांचे बंड फसले', 'पवार काँग्रेसमध्ये राहते तर मनमोहनसिंग यांच्या ऐवजी ते पंतप्रधान झाले असते' अशी धूळफेक काँग्रेसतर्फे केली जात होती व पवारांच्या काही हितचिंतकांनाही तसेच वाटत होते.

वुडहाऊससारखा राजकपूरही एकतर संपूर्ण आवडावा लागतो, नाहीतर अजिबात नाही. 'दे गयी धोखा हमें नीली नीली आंखे' हे एकतर संपूर्ण पटते किंवा अजिबात नाही 'तुम्हारा कसूर नही है रीटा, मेरी सूरत ही ऐसी है' यावर पूर्ण विश्वास बसतो, किंवा अजिबात नाही!
पैशाच्या राक्षसी जबड्यात आदर्शवादाचा बळी जाणे, हे आपण किती वेळा पाहिले आहे! 'श्री ४२०' काढणारा राज कपूर 'राम तेरी गंगा मैली' काढू शकतो याला काय म्हणावे? 'केलेवाली, अगर मैने तुम्हारा पैसा नही दिया तो?' 'तो हम समझेगा, हमारा बेटा खा गया' हा प्रसंग चित्रीत करणारा हळवा दिग्दर्शक झीनत अमानसारख्या नायिकेला घेऊन सिनेमा काढतो हा कुणाचा पराभव म्हणायचा? 'मोती कुत्ता नही है...' यामागची वेदना तुम्हाला कळत नाही, तर मग घ्या लेको डिंपलपासून सोनिया सहानीपर्यंत सगळ्यांचे वस्त्रहरण केलेला आंबटशौकीन 'बॉबी'!' हा कुणी कुणावर उगवलेला सूड म्हणायचा?
पण ते असो. तो संवेदनशीलतेची भळभळती जखम वागवणारा राज कपूर आपल्याला आठवायचा नाही. ही जखम होण्याआधीचा, तळहातावर हृदय घेऊन प्रेमाच्या शोधात वावरणारा राज कपूर आपण आठवू. 'आज गरीब भी गरीब को नही पहचानता' ही व्यथा बाळगणारा, 'ये घर तो ईट पत्थर का है, लेकिन उस सोने के घर से तुम हम को कैसे निकालेगा मिस डिसा?' अशी माया लावणारा, 'दिलपे मरनेवाले, मरेंगे भिखारी' म्हणत हसणारा... 

प्रेमभंग आणि विरह यातच धन्यता मानण्याच्या त्या जमान्यात राज कपूरकडं दु:ख आणि वेदना व्यक्त करण्यासाठी एक अमोघ अस्त्र होतं ते म्हणजे हास्य. एकीकडे खुरटलेली दाढी आणि वर्षानुवर्षे बरा होत नसणारा बद्धकोष्ठ असल्यासारखा चेहरा घेऊन ' टूटे हुवे ख्वाबोंने' म्हणत 'दलीप' फिरत होता. दुसरीकडे चुकून दोन वेळा कायम चूर्ण घेतल्यासारखा चेहरा घेऊन 'दुखी मन मेरे' म्हणत देव आनंद प्रेमाचे 'गली कूंचे' धुंडाळत होता. त्यात 'टूटा जिस तारे पे नजर थी हमारी' म्हणून राज कपूर हसला आणि देवदास होण्याची तमन्ना बाळगणारी एक पिढी ' अपना आदमी है, भिडू...' म्हणत गारद झाली.  'ऐ दिल की लगी क्या तुझ को खबर, एक दर्द उठा भर आई नजर' म्हणत हातातल्या चाकूनं त्यानं नारळाच्या झाडावर प्रियेच्या नावाची अक्षरं खोदत स्मित केलं आणि लोकांचे डोळे पाणावले. 'जाण्याआधी मला तुझे न रडणारे डोळे पाहू दे' असं त्या रशियन पाहुणीनं म्हणताच त्यानं डोळ्यावरचा काळा चष्मा काढला आणि तो हसला.... असा हसला की व. पु. काळ्यांच्या शब्दात सांगायचं तर त्यापेक्षा त्यानं एखादा हुंदका दिला असता, तर जास्त बरं झालं असतं!

राज कपूरचं हेच हास्य कधीकधी कमालीचं जहरी आणि कडवट होत असे. 'ओ मेरे सनम...' या गाण्याच्या वेळी
'सुनते थे प्यार की दुनिया में दो दिल मुश्किल से समाते है
क्या गैर वहां, अपनों तक के, साये भी न आने पाते है
हमने आखिर क्या देख लिया
क्या बात है क्यूं हैरान है हम"

उद्या मला तुरुंगात पाठवले जाणार होते.
----------------------------------

         रात्री किशाकडे लाडूचिवड्याचा फराळ तर झालाच पण मग जेवण्याचा आग्रहही झालाच. मग गप्पा आणि रमत गमत चाललेले जेवण यांत रात्रीचे दोन कधी वाजले तें समजलंच नाही. आता घरी कशाला जातोस, झोप इथेच असा आग्रह झाला नसता तरच नवल होते. पण माझ्या डोळ्यासमोर मुदीरचा मिस्किल चेहरा आला. उद्या सकाळी सहा वाजता त्याला भेटायचे होते. सहा म्हणजे अगदी सहा. इथे, मला एक अनुभव आला. व्यापार-उदीमावर आणि शासनावरही अद्याप ब्रिटीशांचा जबरदस्त प्रभाव असल्यामुळें वक्तशीरपणावर कटाक्ष असायचा. अगदी सुरुवातीच्या काळांत मला एकदां डेनिस हर्ले नांवाच्या ब्रिटीश अधिकाऱ्याची सकाळी नऊ वाजतां भेंट घ्यावयाची होती आणि मी जरा उशीराने, म्हणजे साडेनऊ वाजतां पोहचलो तर स्वारी दुसरीकडे निघून गेलेली होती. तेंव्हापासून मी वक्तशीर पणा कसोशीने पाळू लागलो. मला घरी जाऊन थोडी विश्रांती घ्यायला हवी होती. तरच उद्या सकाळी मी मुदीरच्या भेटीसाठी ताजा तवाना असणार होतो. मी निवासावर आलो आणि तात्काळ झोपी गेलो.