ह्यासोबत
- हृदयविकारः १-झटका का येतो?
- हृदयविकारः २-हृदयाघाताची पूर्वसूचना
- हृदयविकारः ३-श्वसनक्षमता
- हृदयविकारः ४-रक्तदाब
- हृदयविकारः ५-रक्तचिकित्सा
- हृदयविकारः ६-रक्तदाबाचे प्रभाव
- हृदयविकारः ७-स्वस्थतेचे निकष
- हृदयविकारः ८-योग-एक जीवनशैली
- हृदयविकारः ९-पहिला दिवस
- हृदयविकारः १०-प्रतिबंधक हृदयोपचारशाखा
- हृदयविकारः ११-हृदयधमनीरुंदीकरण
- हृदयविकारः १२-हृदयधमनीरुंदीकरण
- हृदयविकारः १३-पुनर्वसन
- हृदयविकारः १४-सम्यक जीवनशैली परिवर्तन
- हृदयविकारः १५-मनोगतावरील आरोग्याख्यान
- हृदयविकार-१६ आहार
- हृदयविकार-१७ विहार
- हृदयविकार-१८ व्यायाम
- हृदयविकार-१९ प्राणायाम
- हृदयविकार-२० शिथिलीकरण
- हृदयविकार-२१ तणाव व्यवस्थापन
- हृदयविकार-२२ मनोव्यवस्थापन
- हृदयविकार-२३ धमनी स्वच्छता उपचार
- हृदयविकार-२४ वर्धित बाह्य प्रतिस्पंदनोपचार
- हृदयविकार-२५ व्यसनमुक्ती
- हृदयविकार-२६ दुसरा वसाहतवाद
- हृदयविकार: २७-अ-प्रकारचे व्यक्तीमत्व
- हृदयविकार: २८-एकाकीपणा
- हृदयविकार: २९-एकाकीपणावर उपाय
- हृदयविकार: ३०-कल्पनाचित्रण
हृदयविकार-२४ वर्धित बाह्य प्रतिस्पंदनोपचार
प्रस्तावनाः इथे केवळ हृदयधमनीअवरोध ह्या विकारासंदर्भात चर्चा केलेली आहे. तरीही तिचा उपयोग इतर अवनतीकारक रोगांकरितासुद्धा होऊ शकेल.
श्रेयअव्हेरः हा वैद्यकीय सल्ला नाही. तशी माझी पात्रता नाही. हे केवळ अनुभवातून आलेले शहाणपण आहे.
टीपः इथे अनेक मते, आधाराविना मांडलेली दिसून येतील. ती आधार असल्यामुळेच अस्तित्वात आलेली आहेत. त्यांचेवर चर्चा होऊ शकेल. इथे चर्चेचे प्रयोजन नाही.
वर्धित बाह्य प्रतिस्पंदनोपचार (वबाप्रो-Enhanced External Counter Pulsation-EECP), हे हृदयोपचाराचे अत्याधुनिक तंत्र आहे जे विशिष्ट प्रकारच्या हृदयधमनीविकाराच्या उपचारांत आणि रक्तप्रवाह अवघडून हृदयाघात होण्यास प्रतिबंध करण्याकरीता अवलंबिले जाते. हे तंत्र आरामदायी आणि धोकाविरहित आहे.
सम्यक जीवनशैली परिवर्तने, धमनी स्वच्छता उपचार, हृदयधमनी रुंदीकरण, आणि हृदयधमनी उल्लंघन शस्त्रक्रिया यांपैकी पहिला वगळता इतर सर्व पर्याय शस्त्रक्रियात्मक आणि अतिक्रमक आहेत. पहिला पर्याय रोगनिवारणार्थ अंतिमत: स्वीकारावाच लागतो. मात्र त्याच्या अवलंबनानंतर शरीरास प्रतिसाद देऊ लागण्यास तीन ते चार सप्ताह लागू शकतात. तोपर्यंत धोका टाळण्यासाठी शेवटले तीन पर्याय अवलंबले जातात. त्यांपैकी धमनी स्वच्छता उपचार सर्वात सोपा आणि कमी खर्चिक असला, तरी त्याचे मूत्रपिंडांवर अवांछनीय उपप्रभाव होत असतात. बऱ्याच रुग्णांना ते उपचार धार्जिणेही ठरत नाहीत. त्यात वापरल्या जाणाऱ्या औषधांचे काहींना वावडे असते.
अशा वेळी सम्यक जीवनशैली परिवर्नांप्रमाणेच वबाप्रो हृदयधमनी विकाराच्या मुळावरच आघात करणारे, त्यातल्या त्यात कमी खर्चिक, अनातिक्रमक आणि अवांछनीय उपप्रभावांविरहित उपाय ठरतात.
हृदयधमनीविकार: म्हणजे हृदयास रक्त आणि त्याद्वारे प्राणवायू पुरविणाऱ्या धमन्यांमध्ये कीटण जमून त्या अरुंद होणे. त्यामुळे हृदयास होणारा रक्तप्रवाह मंदावतो, आणि थांबतोही ज्याने हृदयशूळ, श्वसनहीनता, हृदयाघात आणि इतर लक्षणे संभवतात. हृदयधमनीविकाराची लक्षणे शरीरास व्यापून टाकणारी इथपासून तर लक्षातही न येणारी इथपर्यंत कुठलीही असू शकतात.
रक्ताभिसरण बिघडणे (Congestive Cardiac Failure): रक्तप्रवाह अवरुद्ध होऊन हृदयाघात होण्याने लाखो आयुष्ये धुळीस मिळतात. कोणत्याही वयात हे घडू शकते. वयस्कांमध्ये हे खूपच सामान्य झालेले आहे. प्रचलित औषध व शल्य उपचार त्रास कमी करतात पण हृदयशूळ, हातापायांवर सूज येणे, श्वसनहीनता आणि थकवा ह्या सर्वसामान्य त्रासांपासून कधीच मुक्त करत नाहीत.
वर्धित बाह्य प्रतिस्पंदनोपचार: हे उपचार बाह्यरुग्ण विभागात घेतल्या जाणारे अनातिक्रमक उपचार आहेत. हे उपचार म्हणजे थोडक्यात यंत्राद्वारे पाय चेपणेच होय. ह्यामुळे रुग्ण पूर्णत: शिथील होतो. ह्याचे एक सत्र एक तासाचे असते. ज्यामध्ये रुग्ण बिछान्यावर आरामात पडलेला असतो. त्याचे दोन्ही पायांवर हवेच्या पिशव्या गुंडाळून (रक्तदाब मोजतांना बांधतात तशा) बांधतात. मग त्यामध्ये यंत्राद्वारे वेगाने हवा भरली आणि सोडली जाते. हृदयस्पंदनेही सोबतच मोजल्या जात असतात. सप्ताहात सहादा याप्रमाणे सहा सप्ताह सत्रांमध्ये हे उपचार दिल्या जातात.
वर्धित बाह्य प्रतिस्पंदनोपचाराचे फायदे: अवरुद्ध धमन्यांना समांतर नवीन रक्तवाहिन्या घडवल्या जातात. पायातील रक्त हृदयाकडे वेगाने आणि दाबाने विस्थापित झाल्यामुळे हृदयधमन्यांत लोटल्या गेल्यामुळे हे घडून येते. अवरुद्ध धमन्यांची नैसर्गिक उल्लंघने आपसुकच घडून येतात. ह्यामुळे दिवसेंदिवस हृदयशूळाची वारंवारता घटत जाते. रुग्णाची व्यायामक्षमता वाढू लागते आणि औषधांची गरजही घटू लागते. हार्वर्ड, याले आणि कोलंबिया यांसारख्या प्रमुख विद्यापीठकेंद्रांमध्ये करण्यात आलेल्या, आता विख्यात झालेल्या (Now famous), यदृच्छय (Randomised), दुतर्फा-अंध (Double blind), औषधाभास (Placebo) नियंत्रित वबाप्रो अभ्यासांमध्ये असे दिसून आले की वबाप्रो घेणाऱ्या जवळजवळ ८० टक्के रुग्णांनी ह्यामुळे मिळालेले वैद्यकीय लाभ एक वर्षानंतरही अबाधित राखले. एका वर्षानंतरही केलेल्या पाठपुरावा (Follow-up) अभ्यासात असे दिसले की पाच वर्षांनंतरही पाच टक्के रुग्णांमध्ये ह्यामुळे मिळालेले वैद्यकीय लाभ अबाधित राहिले होते.
इथे हे नमुद करावे लागेल की वबाप्रो हे हृदयधमनी रुंदीकरण वा उल्लंघन शस्त्रक्रियांना पर्यायी उपचार नाहीत. तर ज्यांना हृदयधमनी रुंदीकरण वा उल्लंघन शस्त्रक्रियांचा उपयोग होण्यासारखा नसतो आणि ज्यांचेवरील औषधोपचारांनी याआधीच कळस गाठलेला असतो अशांसाठी हे उपचार वैकल्पिक उपचार ठरतात. हे उपचार हृदयधमनीविकार असणाऱ्या कुणासही लाभकारक ठरतात. विशेषत: ज्या रुग्णांची शस्त्रक्रिया होऊनही लक्षणे निवारल्याच गेलेली नसतात अथवा पुन्हा उद्भवलेली असतात त्यांचेसाठी, गंभीर वैद्यकीय अवस्थेमुळे शस्त्रक्रिया करण्याजोगी नसते त्यांच्यासाठी, जे शस्त्रक्रिया करून घेऊ इच्छित नसतात त्यांच्यासाठी अथवा ज्यांना हृदयशूळामुळे हालचालीच कमी कराव्या लागलेल्या असतात त्यांच्यासाठी. शिवाय जे कमी खर्चाचे, निसर्गसदृश उपचार शोधत असतात त्यांचेसाठीही.