मुदीरचा, पाहुण्याचे उत्तम समाधान केल्याबद्धल माझे साभार कौतुक करणारा मला फोन आला.
---- 
          कारागृहाच्या स्थळावर आमच्या कामाची धामधूम आता अंतिम टप्प्यावर आलेली होती. आभासी छताचे काम तर इतक्या झपाट्याने सुरु झाले आणि संपतही आले होते की पहाणारे थक्क व्हावे. आठ कामगार आणि त्यांच्यावर देखरेख करणारा वाहिद नावाचा मुकादम यांचा सुसंघटित मेळ जितका अचंभित करणारा होता तितकाच तो प्रेरकही होता. कामासाठी लगणारे साहित्त्य आणणे, त्याची गरजेनुरुप आणि कामानुरुप मांडणी करून ठेवणे, त्याची प्रत्यक्ष जोडणी, जोडणीची क्रमवारी, सारे कसे यंत्रवत्‌ चालले होते.  जणू एखाद्या सैन्याच्या तुकडीची शिस्तबद्ध कवायत चालली होती. सुयोग्य नियोजनाचा तो एक आदर्श वास्तुपाठ होता. कुणी कोणाशी फारसे बोलत नव्हते. त्याची तशी गरजही नसावी.  वाहिद तर कमालीचा अबोल माणूस. पण तो एकसारखा धूम्रपान करीत असे. तेवढे मात्र मला आवडत नव्हते.

          त्या टोळीतील चार माणसे आभासी छतासाठी लागणारे सांगाडे उभारीत. ते पुढे सरकले की उभारलेल्या सांगाड्यावर बाकी चार माणसे छताच्या फरशा बसवण्याचे काम करीत. त्यांच्या पाठोपाठ आमची चारही माणसे वात प्रसारक जाळ्या बसवायला घेत. त्या कामाची देखरेख बॅटी करी. मी मात्र शांतपणे ही कवायत पाहात होतो. मात्र त्याच वेळी माझ्या मनात मुख्य वातवाहिका आणि त्या भिंतीतील तोकड्या भगदाडाची समस्या घोंघावत होती. त्या बाबतीत इदी मदत करतो म्हणाला होता. पण मला तर त्याची तशी कांहीच हालचाल दिसत नव्हती. त्याची काय योजना आहे ते त्याला विचारावे  म्हणून तिकडे मोर्चा वळवला.

          इदीच्या कक्षात जाऊन पाहातो तो इदीच्या टेबलावर बुद्धीबळाचा छोटा पट मांडलेला.   एकाबाजूला हाताचे कोपरे टेकवुन, दोन्ही हातांनी डोके धरुन पुढच्या खेळीचा विचार करीत बसलेला, मला पाठमोरा इम्तियाज. इदी त्याची छोटेखानी स्वयंपाकितेत कांही तरी करीत असलेला. तोही मला पाठमोराच.

" काय चाललं आहे इथे ?" माझी तळपायाची आग मस्तकात कधी गेली ते कळलंच नाही.

  इम्तियाज चमकून उभा राहिला. त्याच वेळी इदीनेही मान वळवून माझ्याकडे पाहिले.

" हेय्‌ हरून. कसा आहेस? बरं झालं आलास तू. सॅन्‍डविच खाणारेस. मी तेच करतोय."

" इदी. काय चाललं आहे हे?  तू या इम्तियाजला.....! आणि इम्तियाज?..  तू इथे हे असं कसं काय करू शकतोस? तू इथे बुद्धिबळ खेळायला आला आहेस कां? आणि इदी, तू त्या भगदाडाचं कांही तरी करणार होतास ना? क्षमा कर मला. मी तुला हे असं विचारू शकत नाही याची जाणीव आहे मला. पण तू त्या बाबतीत कांही तरी करणार होतास असं तुला वाटत नाही कां? "

" हरूऽन! शांत हो माझ्या मित्रा. मी पुन्हा विचारतो. सॅन्‍डविच खाणारेस?"

" मरो तुझं ते सॅन्‍डविच! मी हे असलं कांही सहनच करू शकत नाही."

" हे बघ मित्रा. तू आधी शांत हो. चिडतोस किती? आम्ही बुद्धिबळ खेळण्यात कां वेळ घालवतो आहे हे समजावून घे. मग काय बोंब मारायची ती मार. तुला माहिती आहे? या पोराला बरं नाहीये ते? जुलाब होताहेत त्याला. काल रात्री या गाढवाने काय खाल्लं होतं देव जाणे. तुला विचारून खोलीवर जाणार होता तो. पण जाणार कसा! इथे या भागातून त्याला टॅक्सी तरी मिळेल कां? म्हणून तो इथे येऊन बसला. इथे स्वच्छतागृह तरी आहे. त्याला मी एक गोळी देतोय. पण ती त्याला उपाशी पोटी घेता येणार नाही. त्याच्याच करता मी बनवतोय सॅन्‍डविच आणि काळी कॉफी. समजलं? बोलता बोलता मी तुझ्यासाठीही सॅन्‍डविच बनवलंय. आता शहाण्या मुलासारखा या खुर्चीत बैस. सॅन्‍डविच खा आणि या पोराचा वजीर वाचव. मूर्खासारखा खेळलास तर वजीर तर गेलाच गेला आणि राजाला काटशह (check mate) बसलाच म्हणून समज."

" खरा मूर्ख तर तूच आहेस. आपली खेळी कोणी अशी सांगतं कां? "

माझा राग कधी उतरला मला समजलंच नाही.  बुद्धिबळ खेळण्याइतपत माझी मन:स्थिती स्थिर नव्हती आणि त्यात मला फारशी गतीही नव्हती. पण तरीही इदीने दिलेल्या सॅन्‍डविचचा लचका तोडत मी त्या बुद्धिबळाच्या पटाकडे क्षणभर पाहिले, राजा आणि हत्तीच्या घरांची अदलाबदल केली आणि हसून इदीकडे पाहिले. इम्तियाजची बचावात्मक पळापळ संपली होती. कोणताही घात करण्याआधी आता इदीलाच बचावात्मक हालचाल करणे भाग होते.

कॉफी झाल्यावर मी उठलो आणि इदीला म्हणालो, " त्या  भगदाडाचं काय करायचं ते पहा ना माझ्या मित्रा. तो वाहिद चक्रीवादळासारखा झेपावतोय रे! "

" हरून तुला खरं सांगू! तू आता सुटी घे आणि भारतात जाऊन विश्रांती घे कांही काळ.  तू फार थकला आहेस. गेले 
  कांही दिवस मी पाहातोय. कामात लक्ष नाहीये तुझं!
" कशावरून म्हणतो आहेस तू हे?"
" हेच पहा. तुझं कामात लक्ष असतं तर ते भगदाड मोठं झालेलं तुला दिसलं असतं."
" काय सांगतो आहेस तू? झालं ते काम? कधी केलंस तू ते? आणि तू मला कांही  बोललाही नाहीस."
" कधी सांगणार? तू मुंडकं कापलेल्या कोंबड्यासारखा वैतागून धावाधाव करतो आहेस. जा, तिकडे जाऊन ते आधी     पाहून ये. मग सांगेन मी तुला कधी  केलं ते."

मी तिकडे निघालो. माझ्याबरोबर इम्तियाजही आलाच. जाऊन पाहातो तो खरोखर ते भगदाड तर मोठे झालेले होतेच पण डक्टही जागेवर बसवून झालेली होती. मी चक्रावलोच. कधी झालं हे सारं. आणि मला कळवलं कसं नाही कोणी. मग इम्तियाजने उलगडा केला. तो सचिव ज्या दिवशी आला होता त्या संध्याकाळी मी सगळ्यांच्या आधी घरी गेलो होतो आणि या सगळी मंडळींनी रात्री उशीरापर्यंत थांबून हे काम केलं होतं.या कटात बॅटी आणि आमची चार कोकण्येही सामील होतीच.  मला न सांगता काम करून मला आश्चर्यचकित करायचं आणि माझ्याकडून पार्टी मागायची असा इदीचा चावट डाव होता. अचंभित मी, कमरेवर हात ठेऊन हा सारा करिष्मा पाहात होतो. इतक्यात मागून आवाज आला,

" शुंभासारखा बघत राहू नकोस. पार्टी कधी देतोस ते बोल."

मी दोन्ही हात पसरून इदीकडे धावलो. त्याला कडकडून मिठी मारत म्हणालो,

" आजच! पार्टी दिलीच म्हणून समज. आज सायंकाळी तू माझ्या सदनिकेवर येतो आहेस."

" आणि मी रे?   मी तुमचा खूनच करीन तुम्ही मला त्या पार्टीत घेतले नाही तर. लक्षात  ठेव. "

 हा आवाज बॅटीशिवाय आणखी कुणाचा असणार!. तो कधी उगवला ते कळलंच  नाही.

" अरे देवा ! या कटात तू सुद्धा आहेस, नाही कां? तुझ्यासाठी तर एक मोठा बुधलाच  मागवावा लागेल मला."

" तसलं कांही करावं लागणार नाही तुला. हे कुक्कुलं बाळ अजून दूधच पितंय. चहा  ढोश्या ( tea totallar) आहे हा."  इदी बॅटीला वेडावत म्हणाला. "आणि माझीही काळजी करू नकोस. कांही तरी भारतीय चमचमीत खिलव."

                   त्या संध्याकाळी मी विविध वस्तु भांडारातून (super market) कांही खरेदी केली आणि मग रात्री खमंग दही-धपाटे, हिरवे वाटाणे घालून केलेला पुलाव, तयार आटीव दुधाची (condecnsed milk) बासुंदी असा बेत झाला. इदीने धपाट्यावर तर बॅटीने बासुंदीवर अक्षरश: आडवा हात मारला.

                  त्यानंतर दुसर्‍या दिवशी अचानक मुदीर कारागृहाच्या कामाला भेट देता झाला. आभासी छताचे काम जवळ जवळ अखेरच्या टप्प्यात आलेले होते. फार फार तर आणखी एखादा दिवस ते चालणार होते आणि त्या मागोमाग आणखी एखादा दिवस आमचे काम संपायला लागणार होता. मुदीर सगळी कडे फिरून झालेले काम पाहात होता. वाटेत भेटणार्‍या जवल प्रत्येकाशी तो कांही बोलत होता. झालेल्या कामाबद्धल प्रसन्नता व्यक्त करीत होता. बॅटीला तर त्याने विशेष धन्यवाद दिले. वाहिदही सामोरा आला. अभिवादन करून मुदीरशी अगदी मोजकेच बोलला. पण जे बोलला ते अरेबिकमधे. काय ते आम्हाला समजले नाहीच. पन त्याच्याशे बोलतांना मुदीरच्या चेहर्‍यावाचा तो नेहमीचा मिश्किल भाव नव्हता. उच्चाधिकारी व्यक्तीच्या चेहर्‍यावर असतो तसा कोरडा भाव होता.  तेथून आपल्या कामाच्याठिकाणी वाहिद गेला आणि मुदीर माझ्याकडे वळून नेहमीच्या मिश्किल मुद्रेने म्हणाला,

" कसा वाटला हा आमचा यंत्र मानव. तुझं नि त्याचं जमलं की नाही? "
" जमण्या न जमण्याचा प्रश्न आलाच नाही. तो त्याच्या कामात आणि मी माझ्या! पण त्याच्या पासून खूप  काही           शिकण्यासारखं आहे. निदान मला तरी. त्याची कामाची शिस्त, नियोजन बरंच काही."
" ओह्‌! खरंच की काय! किती छान आहेत तुझे विचार!"
" धन्यवाद! मात्र त्याला कुणीतरी हंसायला शिकवलं पाहिजे." मी गमतीने म्हणालो.
" ते जाऊ दे. बाकी तुझं काम छान झालं आहे. बक्षीस म्हणून एक चांगली बातमी  देऊ?"
" काय आहे ती? " त्याक्षणी माझा श्वास जणू बंद पडू पहात होता.
" तुला इथे येऊन किती काळ लोटला?"
" तीन! बहुदा तीन वर्षे... जवळ जवळ. "
" मग घरी नाही जायचं? बायको वाट पाहात असेल ना तुझी तिथे? "
" क्काय? म्हणजे मी... मला.....?" जणू माझी वाचाच बसत चालली होती.
" हो, सुटी मंजूर झाली आहे तुझी. तू आणि कंपनीमधील कामाचा करार  नूतनीकरणासाठीच्या मान्यतेसाठी माझ्याकडे आला आहे. त्यात मी तुला तीन महिन्याच्या सुटीसाठी शिफारस मी करावी म्हणतो. काय सुटीवर जातोस के राहातोस  आणखी कांही काळ? "
" नको, नको. मला सुटीच हवी आहे. खरंच घरी जावसं वाटतंय." मी लहान पोरासारखा   बडबडत होतो.
" ठीक आहे. माझ्याकडून तुला शुभेच्छा!"
 हसतमुखाने हस्तांदोलनासाठी हात पुढे करीत मुदीर म्हणाला. त्याने उच्चारलेले  शेवटचे शब्द माझ्या कानात घुमत राहिले पण ते मला ऐकू येत नव्हते. एका  अवर्णनीय आनंदाच्या लाटेवर मी स्वार झालेला होतो आणि सभोवताली सगळा  समुद्रच पसरला होता. आनंदाचा!

 समाप्त.